Każda opowieść rozpoczyna się od obrazu -
o Spotkaniach Johna Bergera

 

JOHN BERGER należy do ścisłego grona najbardziej liczących się krytyków, a w szczególności krytyków piszących o fotografii. W ostatnich miesiącach w księgarniach pojawiły się Spotkania - jest to już trzecia z kolei, po Sposobach widzenia oraz O patrzeniu, książka Bergera, wydana po polsku w ciągu ostatnich czterech lat.

Spotkania stanowią zbiór luźno powiązanych esejów, których tematem są tytułowe spotkania z "obrazami". Obrazami, co charakterystyczne dla Bergera, rozumianymi dość szeroko: są to zarówno arcydzieła sztuki (Velazquez, Renoir, Goya, Turner, Moore, Manet), banalne widokówki oraz scenki rodzajowe podpatrzone w ZOO (zwierzęta to jeden z powracających motywów w twórczości Bergera), jak i fotografie (zarówno autorskie, jak i te anonimowe znane z prasy codziennej). Widzenie Bergera ogarnia całą otaczającą nas rzeczywistość. Autor, co istotne, nie wartościuje napotkanych obrazów, opisując z równą maestrią rysunki Leonarda, obrazy Maneta, zdjęcia z gazet, ale także "kupę gówna" (taki tytuł ma jeden z tekstów Spotkań, w którym doroczna wywózka gnoju stanowi w rzeczy samej punkt wyjścia do ogólniejszych, egzystencjalnych rozważań).

Reakcja Bergera na poszczególne obrazy przybiera różne formy począwszy od eseju, rozmyślań ("Rozmyślam, patrząc na Burzę Giorgionego"), aż do wiersza, jak w przypadku Napalmu 1991, który jest osobistą reakcją na wojnę w Zatoce Perskiej oraz docierające za pomocą mediów informacje o ofiarach bombardowań. W Spotkaniach najmocniejsze fragmenty, jak śmierć przyjaciela zabitego przez faszystowską dyktaturę w Chile, czy wspomniana już reakcja na wojnę w Zatoce, mają właśnie taką postać. W tym wypadku artystyczna forma łagodzi polityczne przesłanie. Poezja Bergera nie dorównuje poziomem jego eseistyce, ale z pewnością stanowi ważną składową jego pisarstwa i dopełnienie książki jako pewnej całości.

Oprócz filozofii obrazu oraz zaskakującej formy pisarstwo Bergera wyróżnia również, a może przede wszystkim, wyjątkowa wrażliwość autora, który potrafi przenicować sytuację "spotkania", przepuścić obraz przez filtr własnej erudycji i doświadczenia życiowego, po to, aby ostatecznie sprowokować z kolei czytelnika do podjęcia analogicznej refleksji. Innymi słowy mamy do czynienia nie tyle z odtwórczym opisem "spotkań", w jakich wziął udział John Berger, co raczej z zaproszeniem do udziału w takim właśnie spotkaniu, do zabrania głosu, do zajęcia określonego stanowiska. Aby osiągnąć podobny efekt Berger nie stroni od zaangażowania, od wygłaszania opinii, które części czytelników mogą się wydać podszyte ideologią. Podejrzane na pierwszy rzut oka "lewicowe odchylenie" autora nie dziwi jeśli wziąć pod uwagę źródła jego pisarstwa. Berger jest w prostej linii spadkobiercą Waltera Benjamina, często przezeń cytowanego, oraz blisko mu do wspomnianego już Rolanda Barthes'a z czasów jego Mitologii.

John Berger od momentu wydania w 1972 roku Sposobów widzenia, gdzie podjął się krytycznego opisu współczesnej kultury wizualnej podważając jednocześnie wyraźny podział na kulturę wysoką (sztuka) i niską (reklama), stracił nieco ze swego lewackiego, czyt. krytycznego, zacięcia. O doniosłości i wszechstronności tekstów Bergera z tamtych czasów może świadczyć fakt, że zawarta w Sposobach widzenia analiza wykorzystania wizerunku kobiet w sztukach wizualnych i reklamie należy obecnie do elementarza krytyki feministycznej (słynne: "mężczyźni działają, a kobiety objawiają się").

Wprawdzie w Spotkaniach nie ma tak klasycznych tekstów, jak choćby Garnitur i fotografia (obecny w zbiorze O patrzeniu), niemniej wszyscy miłośnicy zmysłu obserwacji, wrażliwości, i wreszcie talentu pisarskiego Johna Bergera powinni być nową propozycją usatysfakcjonowani. "Dziecko patrzy i rozpoznaje, zanim nauczy się mówić," pisze Berger. Krytyk patrzy, i pisze, a jego słowa pozwalają innym zobaczyć więcej.

Adam Mazur

 

 

Wydawnictwa po angielsku:

Ways of Seeing
John Berger
Paperback - 176 pages Reissue (May 1990)
Penguin Books; ISBN: 0140135154

The Shape of a Pocket
John Berger
Hardcover - 264 pages (23 July, 2001)
Bloomsbury; ISBN: 0747554986

The Seleceted Essays of John Berger
Geoff Dyer (Editor)
Not Yet Available: You may still order this title. We will dispatch it to you when it is released by the publisher.
Paperback - 544 pages (19 November, 2001)
Bloomsbury; ISBN: 0747554196

Book Description John Berger's diverse achievements as a writer are widely recognised. As well as plays, novels, short stories and poetry, he has always written essays, expressing more than forty years of tireless intellectual enquiry and fierce political engagement. Polemical, meditative, radical, always original (ÔThe moment at which a piece of music begins provides a clue to the nature of all art') Berger's essays are also extremely wide-ranging. Photographers, artists, thinkers and peasants, zoos, museums and cities he has travelled to are among his subjects, sometimes within the space of a single essay.

The occasion of his seventy-fifth birthday in November 2001 provides the opportunity to pay tribute to the rich variety of Berger's ideas and concerns. Viewed chronologically, this collection does not simply show how his views have changed or his thought has evolved, it has also been seen as a kind of vicarious autobiography and a history of our time as seen through the prism of art.

The central concerns that have underpinned all Berger's writing are the enduring mystery of great art and the lived experience of the oppressed, preoccupations that are simply demonstrated here in Geoff Dyer's thoughtful selection from Permanent Red, The Moment of Cubism, The Look of Things, About Looking, The White Bird and Keeping a Rendezvous. If you have never read John Berger before, then this book is a good place to start.

 

 

Spis treści

Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.

 

27 - 10 - 01