Na początku była fotografia
Nowe media w komunikacji społecznej XX wieku. Red. Maryla Hopfinger.
Oficyna naukowa, Warszawa 2002, ISBN: 83-88164-50-3, stron 689.Fotografia, fonograf, telefon, kinematograf, radio, telewizja, wideo komputer - truizmem byłoby powiedzieć, że nowe, coraz doskonalsze technicznie media kształtują otaczającą nas rzeczywistość. Tym, co w dynamicznym rozwoju nowych środków przekazu zaskakuje jest brak powszechnej świadomości dokonujących się na naszych oczach przemian oraz wątła w gruncie rzeczy refleksja teoretyczna, jaka im towarzyszy. Powstałą lukę stara się zapełnić wydana nakładem Oficyny Naukowej antologia pod redakcją Maryli Hopfinger zatytułowana "Nowe media w komunikacji społecznej XX wieku." Na prawie 700 stronach autorka zgromadziła kilkadziesiąt tekstów pióra zarówno polskich, jak i zagranicznych klasyków teorii nowych mediów, którzy próbowali opisać zmiany, jakie zaszły w przeciągu ostatnich 100 lat, i nadal zachodzą w ramach społeczeństwa informacyjnego oraz jego wytworu, jakim jest kultura audiowizualna - od Karola Irzykowskiego, Urszuli Czartoryskiej i Ryszarda Kluszczyńskiego, po Marshalla McLuhana, Rudolfa Arnheima, Alvina Tofflera i Jeana Baudrillarda.
Już na pierwszy rzut oka antologia zredagowana przez Marylę Hopfinger pozytywnie wyróżnia się przejrzystym i czytelnym, nawet dla laika, układem tekstów. Autorka podzieliła całość na dwie odrębne części, z których pierwsza zawiera analizy dotyczące poszczególnych mediów ułożone w sposób analogiczny do czasu ich pojawienia się na scenie komunikacyjnej (od fotografii począwszy na komputerach i sieci skończywszy). Wyraźnie zakreślonym celem części pierwszej antologii jest wprowadzenie czytelnika w świat współczesnych mediów. To wyjątkowo ważkie zadanie wziąwszy pod uwagę fakt, że, jak pisze Maryla Hopfinger, do świadomego uczestnictwa w kulturze audiowizualnej "potrzebna jest zarówno wiedza o poszczególnych mediach i powstałych dzięki nim i wokół nich praktykach komunikacyjnych." Druga część, której celem jest prezentacja najistotniejszych głosów w debacie dotyczącej kształtu i perspektyw współczesnej kultury, rozbita jest na dwie sekcje zatytułowane "Horyzont komunikacyjny. Próba diagnozy" oraz kończący książkę dział pt. "Triumf techniki nad kulturą?" Innymi słowy, antologię tworzy zarys problematyki mediów w układzie chronologicznym, próba diagnozy współczesnej sytuacji komunikacyjnej, oraz, jak pisze autorka, fragmenty sporu kulturowego wokół funkcjonowania mediów.
Fotografia odgrywa niebagatelną rolę w rozwoju środków przekazu i dokonującej się z ich udziałem zmianie kulturowej. Wynaleziona w 1839 roku technika reprodukcji rzeczywistości jako pierwsza ustaliła relację władzy między bezduszną maszyną a człowiekiem starającym się dać wyraz swoim jednostkowym doświadczeniom. W następujący sposób pisze o tym zjawisku we wstępie Maryla Hopfinger, warto zacytować dłuższy fragment tekstu:
"Główną cechą nowych mediów - która odróżnia je od tradycyjnego słowa i obrazu - jest ich immanentny związek z techniką, to że powstają przy współdziałaniu człowieka z 'maszyną'. A jest tak nie tylko wtedy, gdy chodzi o powielanie gotowego już przekazu czy też o jego rozpowszechnienie, jak było już w przypadku druku. Tutaj maszyna niezbędna jest przede wszystkim do powstania przekazu. Taką pierwszą maszyną był aparat fotograficzny (1839), uznany przez zdecydowaną większość ówczesnych myślicieli za wynalazek zagrażający uznanej tradycji. Od początku został okrzyknięty mechanizmem eliminującym człowieka z procesu twórczego, narzucającym mu własne reguły i podporządkowującym go sobie. Maszyna dyktuje swoje warunki, wymusza określone przez siebie postępowanie, uzależnia człowieka. O ile pędzel, pióro czy flet są narzędziami, nad którymi człowiek panuje i potrafi je sobie podporządkować, o tyle wszelkie technologie mechaniczne czy elektroniczne zdobywają nad ludźmi władzę."Szczególna rola, jaka przypadła do spełnienia technice fotografii, polega również na tym, że jako pierwsza z całej serii nowych mediów zaczęła być postrzegana w kontekście sztuki. Wprawdzie wygląda na to, że proces emancypacji fotografii początkowo podporządkowanej wszechwładnemu malarstwu trwa nadal, niemniej można mówić o znaczących sukcesach techniki, której dziś już niewielu odmówi pierwiastka artystycznego.
Co ciekawe, kluczowa rola fotografii nie uległa wyczerpaniu wraz z wytracaniem impetu przez analogowe środki przekazu i wraz z pojawieniem się pierwszych zwiastunów rewolucji informatycznej medium rejestrujące obraz rzeczywistości tym razem na sposób cyfrowy, nie analogowy, zdaje się przeżywać drugą młodość. Świadczyć o tym może hiperinflacja zdjęć produkowanych przez stale rosnącą liczbę użytkowników aparatów fotograficznych nowej generacji.
Postronnego obserwatora współczesnej sceny komunikacyjnej uderzają, szczególnie po lekturze artykułów zawartych w omawianej publikacji, analogie między dwoma przełomami, mianowicie cezurą roku 1839 roku oraz mniej wyraźnym, przynajmniej z dzisiejszej perspektywy, przewrotem cyfrowym, którego jesteśmy naocznymi świadkami. Dwie odsłony jednego procesu historycznego wywołują podobne, jeśli nie te same, lęki i obawy u "zdecydowanej większości współczesnych myślicieli" debatujących nad zgubnym wpływem "nowego" na sztukę. W tym kontekście antologia Maryli Hopfinger wyróżnia się daleko posuniętym optymizmem proponując uważną obserwację "sygnałów zmian całej kultury" w miejsce jałowych w gruncie rzeczy prób ignorowania, blokowania, bądź też deprecjonowania nowych form komunikacji społecznej oraz związanej z nimi, choć nie tożsamej, sztuki współczesnej.
Adam Mazur
Spis treści:
Maryla Hopfinger: Wprowadzenie
CZĘŚĆ PIERWSZA
Małgorzata Hendrykowska: Technika – ruch – informacja. Wiek XIX: komunikacja społeczna na progu audiowizualności
FOTOGRAFIA
Stanisław Witkiewicz: Fotografia i malarstwo
Zdzisław Toczyński: Prawda w fotografii
Urszula Czartoryska: Portret fotograficzny – duchowość i cielesność
Maryla Hopfinger: Hiperrealizm. Kwestionowanie widzenia fotograficznego
Piotr Zawojski: Fotografia cyfrowa
PRZEKAZY AUDIALNE
Tadeusz Peiper: Radiofon
Tadeusz Peiper: Radio adwokat
Marshall McLuhan: Radio bęben plemienny
Sława Bardijewska: Słuchowisko jako tekst słowno-dźwiękowy
Klaus Schöning: Literatura foniczna jako potencjalny przedmiot badań literackich
Mieczysław Kominek: Fonografia artystyczna
Wojciech Siwak: Audiosfera na przełomie stuleci
Walter Jackson Ong: Wtórna oralność
FILM
Karol Irzykowski: Prawo zwierciadła
Karol Irzykowski: Człowiek i materia
Aleksander Jackiewicz: Film jako powieść naszego wieku
Alicja Helman: Realizm i kreacja w filmie
Marek Hendrykowski: Film kinowy w perspektywie audiowizualności
Andrzej Gwóźdź: Dekonstrukcje widzenia
Maryla Hopfinger: Film i antropologia. Osiąganie dystansu wobec audiowizualności
TELEWIZJA i WIDEO
Rudolf Arnheim: Perspektywy telewizji
Janusz Lalewicz: Telewizja i kształt potocznego świata
Marek Hendrykowski: Słowo w telewizji
Terence Wright: Narracja telewizyjna a film etnograficzny
Urszula Jarecka: Od teledysku do wideoklipu. Ewolucja idiomu klipowego
Wiesław Godzic: Wideo, czyli kontrolowanie iluzji wolności
Ryszard W. Kluszczyński: Wprowadzenie do problematyki sztuki wideo
Uwolnić się od rzeczywistości. Rozmowa ze Zbigniewem Rybczyńskim
KOMPUTER I SIEĆ
Stanisław Witkiewicz: Technika przyszłości
Jay David Bolter: Komputer: maszyna i narzędzie
Nicholas Negroponte: DNA informacji
Pierre Lévy: Drugi potop
Piotr Sitarski: Czy rzeczywistość wirtualna to odkrycie nowego świata?
Zbigniew Wałaszewski: Interaktywność gier komputerowych
Ryszard W. Kluszczyński: Net art – nowe terytorium sztuki
W. Daniel Hillis: Superkomputery i ewolucja
CZĘŚĆ DRUGA
HORYZONT KOMUNIKACYJNY. PRÓBA DIAGNOZY
Alvin Toffler: Odmasowione środki przekazu
Maryla Hopfinger: Sztuka i komunikacja: sygnały zmian całej kultury
Wolfgang Welsch: Sztuczne raje? Rozważania o świecie mediów elektronicznych i o innych światach
John Berger: Obrazy reklamowe
Andrzej Kisielewski: Nowoczesna sztuka a świat reklamy
Ryszard W. Kluszczyński: Sztuka multimediów
Zbigniew Suszczyński: Hipertekst a „galaktyka Gutenberga”
Umberto Eco: Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki
TRIUMF TECHNIKI NAD KULTURĄ?
Kamila Rudzińska: Kultura i sprawiedliwość społeczna. Witkacy i Peiper wobec przemian cywilizacyjnych
Edgar Morin: Przemysł kulturalny
Edgar Morin: Masowy odbiorca
Erich Fromm: Współczesne społeczeństwo technologiczne
Stefan Żółkiewski: Ukryte założenia i jawne interpretacje kultury masowej
Alvin Toffler: Elektroniczna wioska
Jean Baudrillard: Precesja symulakrów
Neil Postman: Ideologia maszyn: technika komputerowa
Andrzej Werner: Przemiany mediów i zagrożenie kultury
Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.
16 - 10 - 02
