Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
Warszawa, Al. Ujazdowskie
Galeria 1, Galeria Wejście
29 września - 18 listopada 2007 r.

Otwarcie 28 września 2007, godz. 18.00

Anna Beata Bohdziewicz, Malwina de Brade, Krzysztof Cichosz,
Maurycy Gomulicki, Teresa Gierzyńska, Mariusz Hermanowicz, Waldemar Jama,
Bogdan & Jacqueline Konopka, Paweł Kwiek, Andrzej Lachowicz, Natalia LL, Łódź Kaliska,
Tomasz Konart, Wanda Michalak, Wiktor T.Nowotka, Marek Poźniak,
Wojciech Prażmowski, Józef Robakowski, Andrzej Różycki, Zygmunt Rytka,
Tomek Sikora, Basia Sokołowska, Jan Świdziński, Janusz Szczucki,
Zbigniew Tomaszczuk, Krzysztof Wojciechowski, Stefan Wojnecki,
Stanisław J.Woś, Joanna Zastróżna, Paweł Żak

 

CZAS ZAPAMIĘTANY
Mała Galeria 1977 – 2006

 

MAŁA GALERIA ZPAF-CSW była jedną z najdłużej nieprzerwanie, niezależnie i nie komercyjnie działających galerii w Polsce. Jej program został ukształtowany pod koniec lat 70. Pierwsza wystawa miała miejsce dnia 10 października 1977 roku. Inicjatorem powstania Małej Galerii był wybitny artysta Zbigniew Dłubak oraz środowisko twórców skupionych wokół niego. Pierwszym kierownikiem Małej Galerii był w latach 1977-1981 Andrzej Jórczak. Od roku 1983 za program artystyczny galerii odpowiadał Marek Grygiel, pełniący jednocześnie funkcję kuratora fotografii w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie. W galerii pracowali jeszcze m.in. artyści-fotogarfowie Jacek Malicki (1987-1990), Krzysztof Wojciechowski (1990-2006).

Mała Galeria w latach 1977-1982 nosiła nazwę PSP-ZPAF, ponieważ jej współprowadzącą instytucją od początków były "Pracownie Sztuk Plastycznych". W latach 1982-1990 galeria była prowadzona wyłącznie przez ZPAF. Od 1990 do chwili obecnej na zasadzie porozumienia ze Związkiem Polskich Artystów Fotografików była współprowadzona przez Centrum Sztuki Współczesnej.

Zrealizowała 355 wystaw, z kilkoma wyjątkami były to wystawy premierowe. Poza tym w Małej Galerii odbyło się szereg spotkań, dyskusji, projekcji filmowych i video, wieczorów autorskich, happeningów i performances. W wystawach uczestniczyło blisko 300 twórców, w tym około 50 z zagranicy. 3/4 wszystkich wystawiających to członkowie ZPAF.

Dorobek Małej Galerii prezentowany był na licznych sympozjach w kraju i za granicą, m.in. podczas Gorzowskich Konfrontacji Fotograficznych (kilkukrotnie od 1979 roku), w Budapeszcie (również kilkukrotnie), podczas Miesiąca Fotografii w Bratysławie, na festiwalach FOTOFEIS w Szkocji, FOTOFEST w Houston, w Tuluzie we Francji, w Berlinie (kilkukrotnie).

Małą Galeria zrealizowała również kilkanaście znaczących wystaw fotografii polskiej m.in. w Niemczech, na Węgrzech, w USA (Nowy Jork), we Francji (Toulon, Tuluza), na Litwie (Wilno, Szawle), na Słowacji (Bratysława, Poprad), w Wielkiej Brytanii (Brighton), w Finlandii i w Estonii.

Mała Galeria do zdecydowanej większości zrealizowanych wystaw wydała katalogi, które stanowią obecnie cenne źródło informacji o rozwoju fotografii polskiej.

Mała Galeria wydawała od 1992 roku magazyn fotograficzny FOTOTAPETA (obecnie wydawanie wersji drukowanej jest zawieszone) a od 1997 najdłużej nieprzerwanie działający w sieci w Polsce magazyn o fotografii FOTOTAPETA (fototapeta.art.pl).

Obecna wystawa w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie pt. ”CZAS ZAPAMIĘTANY - Mała Galeria 1977 - 2006” składa się z dwóch części: pierwsza zawiera prace 30 artystów, którzy z Mała Galeria współpracowali na przestrzeni ostatnich 30 lat a druga prezentuje prace i zapisy dokumentalne z działalności galerii.

Prace z pierwszej części wystawy zostały zrealizowane w ostatnich latach, niektóre z nich miały być prezentowane w Malej Galerii. W części archiwalnej zobaczyć można prace z dwóch archiwalnych wystaw ”kolekcji Małej Galerii” m.in. wybitnych, nieżyjących już artystów Zbigniewa Dłubaka, Janusza Bąkowskiego, Antoniego Mikołajczyka a także zapisy video sięgające 2 połowy lat 80.

Uczestnicy części współczesnej wystawy:
Anna Beata Bohdziewicz, Malwina de Brade, Krzysztof Cichosz, Maurycy Gomulicki, Teresa Gierzyńska, Mariusz Hermanowicz, Waldemar Jama, Bogdan & Jacqueline Konopka, Paweł Kwiek, Andrzej Lachowicz, Natalia LL, Łódź Kaliska, Tomasz Konart, Wanda Michalak, Wiktor T.Nowotka, Marek Poźniak, Wojciech Prażmowski, Józef Robakowski, Andrzej Różycki, Zygmunt Rytka, Tomek Sikora, Basia Sokołowska, Jan Świdziński, Janusz Szczucki, Zbigniew Tomaszczuk, Krzysztof Wojciechowski, Stefan Wojnecki, Stanisław J.Woś, Paweł Żak

 

 

MOŻE to zakrawać na banał, ale ktoś powiedział - podobnie jak to się mówi w innych przypadkach - że jeśli Małej Galerii by nie było to i tak trzeba by ją było wymyślić. I rzeczywiście. Sytuacja, jaka panowała w sztuce polskiej w II połowie lat 70 była bardzo dynamiczna. Dotyczyło to w jakimś stopniu i fotografii. Związek Polskich Artystów Fotografików utworzony w 1947 roku na podstawie wzorców i przez ludzi ukształtowanych jeszcze w okresie przedwojennym, podlegał wszystkim ewolucjom jakie nastąpiły później, łącznie z kilkuletnim oddziaływaniem socrealizmu.

Lata 60. to lata małej stabilizacji, ale już lata 70. to próba poszukiwań i eksperymentów realizowanych przez coraz większą grupę artystów-fotografów. Wtedy to zaczyna się rodzić przełamywanie tradycyjnych realistycznych konwencji, próba sprawdzania nowych form, próba stawiania pytań o miejsce fotografii w obszarze sztuki, nawiązywanie dialogu czy wręcz wpisywanie się w działania awangardowe.

Dotyczyło to również pewnej części członków ZPAF odczuwających potrzebę powołania miejsca, gdzie taki dialog, wymiana myśli i koncepcji artystycznych miała by stałe miejsce, a punktem wyjścia byłaby fotografia. W październiku 1977 roku z inicjatywy Zbigniewa Dłubaka (1921-2005), w miejscu gdzie przez kilka miesięcy funkcjonował tzw. Salon Fotografiki próbujący sprzedawać fotografie i biżuterię artystyczną, powstała MAŁA GALERIA PSP-ZPAF.

Jej początki zostały zdefiniowane programem, którego proste założenia i swoją rolę w prowadzeniu galerii opisał zwięźle w liście do przyjaciela Andrzej Jórczak (1944 – 1981), pierwszy kierownik artystyczny Małej Galerii:

„Galeria, którą prowadzę, ma charakter roboczy. Nie pokazuje artystów uznanych i zaakceptowanych społecznie, ale tych, którzy na sztukę i kulturę chcą spojrzeć z innego niż powszechnie przyjęty porządek widzenia. Myślę, że jest to ważna sprawa, bo zmusza ludzi do myślenia. Tak właśnie widzę swoja pracę społeczną.

Wydaje mi się, że sztuki nie należy traktować instrumentalnie np. jako narzędzie myśli politycznej, gdyż staje się ona zbyt uboga, a artystę trudno odróżnić od działacza politycznego, tyle tylko, że zasięg działania artysty jest mniejszy. (...)”

Innym wyróżnikiem w działalności Małej Galerii miała być jej eksperymentatorska i poszukiwacza rola w opozycji do zachowawczej linii większości członków ZPAF, a nawet szeroko pojętego środowiska fotograficznego, jeśli o istnieniu takiego można było wtedy mówić.

Tym samym Mała Galeria już na samym początku umiejscowiła się na pozycjach kontestatorskich i , jakbyśmy to dzisiaj określili „offowych” wobec całego establishmentu fotograficznego, który nie był zainteresowany poszukiwaniem nowych estetyk, nowych form, nowych środków jakie może dać fotografia, ani refleksją teoretyczną nad jej rozwojem w oparciu o nowe techniki, czy współistnienie z innymi mediami.

Wystawy jakie się pojawiły w Małej Galerii cechowała otwartość, niektóre pokazy nosiły znamiona wstępnych propozycji, inne stawały się manifestami, inne jeszcze wchodziły w obszar performance czy instalacji. Teraz dużo łatwiej poklasyfikować to wszystko natomiast lata 70-te i, co ciekawe, również 80-te, to w dużej mierze taka właśnie przenikalność gatunków, narzędzi, sposobów prezentacji....

Dlatego w Małej Galerii już od samego początku działalności pojawiło się tyle zjawisk o szerszej ekspresji i formie niż tylko prezentacja fotograficznych odbitek na trzech niewielkich ścianach galerii (w sumie niecałe 15 metrów bieżących).

Wiele z tych zdarzeń wychodziło poza ramy galerii – m.in. performances Zbigniewa Warpechowskiego, Ewy Partum, Jerzego Onucha, Anny Płotnickiej, Janusza Bałdygi, Jerzego Truszkowskiego, pokazy video (co na ówczesne czasy nie było tak oczywiste i powszechne jak obecnie) Józefa Robakowskiego, Zygmunta Rytki, Andrzeja Janaszewskiego, Kjella Bjørgengena, artystów z kręgu budapeszteńskiej Galerii Liget, fotoinstalacje Pawła Kwieka, Krzysztofa Pruszkowskiego, Irka Kulika, Antoniego Mikołajczyka, Andrzeja Michałowskiego, Martina Zelmenisa artystów Gruppy, skandalizujące happeningi Łodzi Kaliskiej.

Mała Galeria była miejscem, w którym fotografia przechodziła najrozmaitsze eksperymenty zarówno przy wykorzystania materiału wyjściowego jak i w sposobach prezentacji. Miała tu miejsce jedna z pierwszych wystaw gdzie pojawiły się kolorowe kserografie (Richard Boulez), gdzie pokazywano klasyczne fotogramy (Bruce Checefsky), gdzie występowały wielkoformatowe zdjęcia w barwnej technikce Cibachromu, gdzie można było się zapoznać z pierwszymi wydrukami z aparatów cyfrowych a potem z ich coraz bardziej rozwijającymi się odmianami.

Zdarzały się również formy działalności na pograniczu tradycyjnie rozumianej instalacji, jak miało to miejsce w przypadku prac Janusza Bąkowskiego (1922-2005), Zbigniewa Tomaszczuka, Ricki Denoue, Katarzyny Deparis czy prezentacji zbioru niewykorzystanych diapozytywów Tomasza Tomaszewskiego.

Jeszcze w latach 70 bardzo istotną tendencją były regularnie odbywające się w galerii spotkania dyskusyjne. Towarzyszyły im nieformalne, warsztatowe pokazy nie ujęte w żadne oficjalne statystyki. Rozprawianie o fotografii jako medium, o jej miejscu i znaczeniu w sztuce współczesnej brało się stąd, że wielu autorów nie czuło się tylko par excellence fotografami – stanowili oni część neoawagardowego środowiska artystycznego, w którym trwała ożywiona wymiana poglądów, wartka debata i ścieranie się postaw twórczych.

Szczególnie na przełomie lat 70. i 80. miały miejsce dosyć regularne spotkania dotyczące filozoficzno-teoretycznych zagadnień związanych ze sztuką współczesną, na których artyści tacy jak m.in. Zbigniew Dłubak czy Jan Świdziński dzielili się swoimi przemyśleniami o wiodących kierunkach w sztuce, spotkania gdzie dyskutowano zażarcie na temat prezentowanych prac...z których powstały niejednokrotnie wartościowe przemyślenia i zapisy procentujące potem innymi dokonaniami.

Mała Galeria stała się miejscem, gdzie zaprezentowano zdjęcia sporej grupy artystów zagranicznych. Oryginalne odbitki legendarnego poety, beatnika i guru hippisów Allena Ginsberga, czy premierowy pokaz najobszerniejszego albumu Roberta Mapplethorpe’a wzbudzały wiele kontrowersji i zapewne pozostały w trwałej pamięci oglądających te wystawy.

Upływający czas i zmienna sytuacja artystyczna szczególnie w latach 90. sprawiła, że w Małej Galerii trochę na zasadzie a rebours znalazły sobie miejsce również ciekawe propozycje artystów traktujących fotografię bardziej estetycznie oddając cały jej niedostrzegany niekiedy kunszt i nieprzewidywalne możliwości. Kilka wystaw fotografii otworkowej (Daniel Kazimierski, Wiktor T. Nowotka, Marek Poźniak Przemysław Zajfert, Georgia Krawiec) czy kontaktowej (Jakub Byrczek, Bogdan Konopka) doprowadziło do znacznego wzbogacenia i rozszerzenia pola widzenia i odczuwania fotografii jako stałego elementu sztuk wizualnych.

Środowisko artystów tworzących wokół Małej Galerii było prezentowane na wielu sympozjach i wystawach zagranicznych w ramach dużych i mniejszych imprez międzynarodowych np. w Niemczech, Czechosłowacji, na Węgrzech, w USA, w Kanadzie, Austrii, Finlandii, Francji, Danii, Czechach, Słowacji, Wielkiej Brytanii, Litwie.

Mała Galeria nawiązała stałą, trwającą przez wiele lat współpracę artystyczną z galerią Liget w Budapeszcie co zaowocowało wieloma wspólnymi projektami artystycznymi, a także z galerią Image w Danii czy pod koniec istnienia z Galerią WM w Holandii.

W Małej Galerii od początków jej istnienia dużą dbałość przywiązywało się również do tworzenia skromnego archiwum na podstawie zbiorów którego powstały artykuły, publikacje, prace seminaryjne a nawet magisterskie.

To w kręgu Małej Galerii zapoczątkowano wydawanie magazynu fotograficznego Fototapeta, który równocześnie stał się pierwszym (od lutego 1997 roku!) istniejącym w internecie, niezależnym i nie komercyjnym miejscem o fotografii inspirując potem wielu naśladowców.

Wreszcie Mała Galeria poprzez swoją coraz bardziej otwartą formułę tworzyła przez całe lata pewne środowisko artystów i sympatyków, którzy do Małej Galerii wracali, nawet po latach nieobecności tworząc niezwykły klimat tego miejsca.

Dorobek Małej Galerii jest już historią. Jest nadzieja, że wystawa i katalog wydany w 30 rocznicę powstania galerii chociaż w jakiejś części przyczynią się do tego, by historia ta nie została zapomniana.

Marek Grygiel

 

 

 

Zobacz też:

• Chronologiczny spis wszystkich wystaw w Małej Galerii od chwili jej powstania w 1977 r.
• Wystawy Małej Galerii (od 1997 r.) na stronach FOTOTAPETY

 

Poprzednio w FOTOTAPECIE m.in.:

ZPAF zamyka Malą Galerię - dokumenty

 

---

Spis treści

Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.