Rodzina, miłość i strata

Teraz, po tych prawie 10 latach, to zamierzenie się spełniło. Loli Kantor na odbywające się w listopadzie targi Paris Photo przywiozła ze sobą świeżo wydaną książkę, która jest rezultatem tego zamierzenia.

Słowo książka, by użyć modnego teraz określenia „photo-book”, to trochę za mało. Na właściwy trop kieruje nas tytuł: „Call me Lola. In search of my mother”, co można przetłumaczyć „Nazywaj mnie Lola. W poszukiwaniu mojej matki”. Właśnie matka jest motywem przewodnim tej fascynującej opowieści, która zostaje nam podana głównie za pomocą fotografii, zarówno tej, która przywołana została z rodzinnego archiwum, jak i swojej własnej.

Warto tu przypomnieć, że fotografia pojawiła się w życiu autorki dosyć późno. Wcześniej pracowała jako fizykoterapeutka. Podobnie jak znane z historii fotografii Julia Margaret Cameron czy Gertruda Käsebier, Loli zaczęła profesjonalnie zajmować się fotografią w wieku już dojrzałym, mając dorosłe dzieci.

W tym miejscu trzeba przypomnieć ważne fakty z jej własnej biografii. A właściwie te najważniejsze: jej matka zmarła tuż po jej urodzeniu, a ojciec - kiedy miała zaledwie 14 lat. Obydwoje rodzice, pochodząca z Bochni matka i ojciec z Częstochowy, przeżyli Holokaust i pobrali się tuż po wojnie, w Monachium.

W zamieszczonej w książce rozmowie z córką, Danną Heller, autorka opowiada, jak zaczęło się jej fotografowanie podczas warsztatów w Amherst College w Massachusetts w 2001 roku. Wykonała wtedy w ciemni zdjęcia z zachowanych negatywów ślubu jej rodziców. To wtedy uświadomiła sobie, że te rodzinne, cudem ocalałe z wojennej pożogi listy, fotografie i dokumenty staną się inspiracją dla jej dalszej twórczości.

Mieszkając w USA fotografowała taniec, spektakle teatralne, sceny z codziennego życia. Odbyła szereg podróży do Europy, fotografowała resztki żydowskiego życia na Ukrainie, wykonała przejmującą serię zdjęć z Terezina, ale temat rodzinny i jej własna tragiczna historia utraty rodziców, a zwłaszcza matki, której nigdy nie poznała, cały czas towarzyszył jej w myślach. Musiało upłynąć trochę czasu zanim mogła się zanurzyć w swoją własną autobiograficzną historię. To zabrało jej prawie 20 lat.

W tej rozmowie z córką opisuje kolejne etapy odkrywania przeszłości z życia jej matki, odczytywanie dokumentów w różnych językach (polskim, francuskim, niemieckim, hebrajskim). Wychowana wraz ze starszym bratem w Izraelu i w USA, z kontaktów rodzinnych odtwarzała historię. To zabrało jej wiele czasu. Najpierw, do dziewiątego miesiąca życia wychowywała ją francuska niania, potem do 10 roku życia druga żona ojca. W jej wychowaniu duży udział miała również kuzynka. Przebywanie z tak różnymi osobami, w różnych miejscach, językach, wpłynęło na jej kulturowe, otwarte i szerokie odczuwanie świata. Odbyła szereg podróży. m. in. do rodzinnego miasta swej matki - Bochni, gdzie w miejscowym Muzeum z zachowanych dokumentów odtwarzała porwane, wczesne fragmenty z historii jej rodziny.

To, że matce autorki udało się przeżyć wojnę i to w Warszawie na fałszywej kennkarcie, kiedy prawie cała jej rodzina została zamordowana przez Niemców, graniczyło z cudem. Może zawdzięczała to swojemu „dobremu” wyglądowi (była blondynką, miała niebieskie oczy) i hartowi ducha.

W książce, opartej na pieczołowicie zachowanych dokumentach, zdjęcia mają różny, ale bardzo znaczący wymiar. Obok zachowanych oryginalnych, jeszcze przedwojennych beztroskich fotografii młodej, atrakcyjnej, pełnej życia kobiety, jest też owa kennkarta z czasów okupacji niemieckiej na nazwisko Jadwigi Kozłowskiej, jest piękna fotografia ze ślubu rodziców, obok której na stronie zobaczyć możemy ślubną obrączką z wygrawerowanymi inicjałami imion rodziców. Są reprodukowane dokumenty, paszporty, świadectwa ze szczegółowymi opisami pozwalającymi ułożyć sobie chronologicznie całą tę niesamowitą opowieść. Ale jest to nie tylko dokumentalna historia, to również są zdarzenia widziane przez pryzmat żyjącej i noszącej w sobie te niedopowiedziane i odkrywane sukcesywnie przez lata losy.

W albumie pojawiają się bardzo mocne w wyrazie, przemyślane kadry samej autorki. Jej autoportret w Paryżu, już po latach, w miejscu, gdzie się urodziła w klinice Rotszylda i gdzie straciła swoją matkę. Są zdjęcia z jej podróży np. do Lublina, gdzie przed wojną studiował jej ojciec, z pociągu relacji Lwów - Kraków, dokąd jechała, by w miejscu upamiętniającym obóz śmierci w Płaszowie uczestniczyć w wolontariacie przy porządkowaniu pomnika upamiętniającego to straszne miejsce. Zdjęcia wykonywane w różnych technikach, często przy użyciu bardzo prostego aparatu Holga, z pełnego kadru, poprzez specyficzny rodzaj winietowania dającego odczucie nostalgii i bezpowrotnie upływającego czasu. Dotyczy to również nastrojowych fotografii wykonanych we wnętrzach Lwowa, Warszawy, Lublina, Tel Awiwu, czy pejzaży na Ukrainie, w Polsce czy w Izraelu. Jednym z najbardziej przejmujących jest na poły abstrakcyjny portret nad płytą poświęconą zamordowanym żydowskim mieszkańcom Bochni na symbolicznym cmentarzu-pomniku w Bełżcu. Wzruszające są zreprodukowane małe odbitki z czasów dzieciństwa spędzonego razem z bratem Ami częściowo w USA i w Izraelu. Jednym z najbardziej symbolicznych ujęć jest podwójny portret autorki z 2002 roku, kiedy być może narodził się pomysł by „poszukiwaniami” swojej matki podzielić się z innymi.

Te jej osobiste fotografie przeszyte są ogromną nostalgią, która przybiera wymiar artystyczny, na co zwraca uwagę w pięknej przedmowie izraelski krytyk i kurator fotografii Nissan Perez. Pisze on, że te zdjęcia są dowodem straty i braku intymności. Stają się źródłem żałoby, bólu i traumy zamyślonym wspomnieniem tego, co już minęło. […] Obrazy z aparatu fotograficznego wiedzą to, czego my, widzowie, nie wiemy lub często nie widzimy. Ze swej natury fotografie są świadkami historii i zawierają wspomnienia.

Ten album, dopracowany w każdym szczególe, ma również wiele poziomów i znaczeń symbolicznych. Autorka poszukując swojej tożsamości, nosząc to samo imię, co jej matka doznała ogromnej straty. Jej matka umarła w dwie godziny po jej urodzeniu, straciła ojca jako nastolatka, jej brat z którym się wychowywała zmarł nagle. Większość rodziny zginęła podczas Holocaustu. Ale może te właśnie tragiczne wydarzenia składają się na jej tak bardzo osobistą historię, którą z wielkim przekonaniem, pieczołowitością i twórczym zacięciem potrafiła nam opowiedzieć. Nam i swoim dzieciom oraz wnukom, jako świadectwo tragicznych losów, które mają taki silny i przejmujący wpływ na nasze życie.

Pamięć, o której rozprawiało wielu filozofów, psychologów, teoretyków sztuki, w dwóch ostatnich stuleciach przybierać może różne formy wyrazu. Okazuje się, że fotografia, jak napisał czeski pisarz Ota Pavel, w większości wypadków nie kłamie. Jak silnie wpływa na nasze postrzeganie przeszłości, również tej najtrudniejszej, świadczy ten album, bardzo osobisty, a zarazem tak czytelny dla wszystkich. W nim Loli Kantor nie tylko spróbowała „odnaleźć” swoją matkę, ale również przekazać coś więcej: jak ważne jest, by zmierzyć się ze swoimi wspomnieniami, nawet jeśli one miały tak dramatyczne i skomplikowane losy.

Marek Grygiel

 

Zobacz też:

• Witryna Loli Kantor

W FOTOTAPECIE poprzednio m.in.:

• Loli Kantor, Poza Lasem - Żydzi w Europie Wschodniej, wystawa w Tarnowskim Centrum Kultury, (2015)

 



---

Spis treści

Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.