Galeria Aneks Bielański
Biblioteka Publiczna dzielnicy Bielany.
ul. Romaszewskiego 19, 01-874 Warszawa
10.04.- 02.05.2025

Piotr Jaxa: Cinematographers

Bywają wystawy, które ogląda się w wielkich salach szacownych instytucji kultury, ale to nie sprawia, że na dłużej utrwalają się w naszej pamięci. Dlatego warto czasami wybrać się do dzielnicowej biblioteki by utwierdzić się w przekonaniu, że i tam, nawet się nie spodziewając, możemy spotkać niezwykłe prezentacje.

Tak się stało w przypadku wspaniałego projektu Piotra Jaxy pt. „Cinematographers”. Rzecz znana, szczególnie w środowisku filmowym, z którego wywodzi się autor, operator i fotograf. Ale dla postronnego widza, ten realizowany przez niego od 1995 roku cykl fotografii, może okazać się odkryciem.

Dlaczego? Prosta odpowiedź: z reguły wiemy kto jest reżyserem danego filmu, nazwiska znanych aktorów przyciągają naszą uwagę, ale już operatora wymienić byłoby nam trudniej. A przecież bez operatora nie powstałby żaden film.

Dlatego Piotr Jaxa postanowił przywołać tych wybitnych twórców, którzy zapisali swoje karty i współtworzyli historię kina światowego. Dotarł do 144 operatorów z 30 krajów na czterech kontynentach. Poprzedzone to zostało ogromną pracą logistyczną, podróżami, rozmowami, przemieszczaniem się z wieloma kilogramami sprzętu. Gdy zaczął ten cykl, jeszcze przecież nie istniały telefony komórkowe, nie wszędzie było łatwo dotrzeć. Ale zwyciężyło przekonanie, że operatorzy, którzy zresztą podjęli wyzwanie i zgodzili się na te portrety, powinni być utrwaleni i docenieni. Według autora zdjęć, to ludzie wybitni, a on portretując ich, tworzy galerię wizerunków artystów, których twarze na ogół nie są powszechnie znane.

Stają więc tym razem nie za kamerą, ale przed nią. I, jak wspomina autor, włączają się do realizacji swoich portretów proponując lokalizację, wprowadzając do zdjęć jakieś detale, które coś szczególnego znaczyły dla ich własnych historii. Do tego wraz z upływem czasu nałożyły się zmiany istotne w tej dziedzinie. Piotr Jaxa zaczynał ten projekt zdjęciami na kliszach analogowych obecnie posługuje się technikami cyfrowymi.

Wystawa ma pewien rytm i porządek. Na każdej planszy z poszczególnym bohaterem, której część zasadniczą zajmuje wykonany przez Piotra portret, znajdują się jeszcze „elementy” dodatkowe. Przede wszystkim opis, krótka filmografia przedstawianej postaci, a także reprodukcje fragmentów korespondencji, niekiedy pisanej ręcznie (nie było jeszcze SMSów!). Są tez informacje „profesjonalne”, dla fotografów: jakim sprzętem, na jakim materiale, jak oświetlane było dane ujęcie.

Ci, którzy mogli być na otwarciu wystawy, dostali niewątpliwy bonus. Okazało się, ze Piotr Jaxa jako autor wystawy, nie tylko opowiada kadrem ale i słowem. Tzw. „oprowadzanie kuratorskie” podczas wernisażu wystawy było niezwykle interesujące pełne dodatkowych informacji o przedstawianych postaciach, ich znaczeniu dla rozwoju sztuki filmowej. Takie nazwiska jak słynny szwedzki operator Sven Nykvist, który realizował jeszcze filmy Ingmara Bergmana z lat 50. i 60., Freddie Young który, był operatorem ponad 140 filmów takich jak m.in. „Doktor Żywago” czy „Bitwa o Anglię” to jedne z najbardziej utytułowanych osób sportretowanych na wystawie.

Ciekawa opowieść dotyczy Shôji Ueda. Był ostatnim operatorem, który pracował z legendarnym reżyserem Akirą Kurosawą. Zaprosił Piotra Jaxę do siebie do domu, co podobno nie często się zdarza w Japonii i postanowił pozować w swetrze zrobionym dla niego przez jego żonę. W autorskim komentarzu pojawiła się też mała fotografia z cmentarza przy nagrobku Kurosawy.

Jest też oczywiście sporo znakomitych operatorów polskich jak Sławomir Idziak (filmy Krzysztofa Kieślowskiego), Witold i Piotr Sobocińscy, Janusz Kamiński na portrecie wykonanym w swoim domu w Santa Monica, dwukrotny laureat Nagrody Akademii Filmowej (Oskar) za filmy „Lista Schindlera” i „Szeregowiec Ryan”. Co ciekawe na planszy Sławomira Idziaka znalazł się duży portret gdy był dzieckiem wykonany przez jego mamę, bardzo uznaną fotografkę Halinę Idziak. Jeden z niewielu portretów wykonanych przez Piotra Jaxę w wersji pionowej to na życzenie Bogdana Dziworskiego zdjęcie z ukochaną kamerą operatora firmy Arriflex.

Tak więc pomysły, a czasem owe specjalne życzenia na poszczególne ujęcia, wychodziły czasem również od przedstawionych na zdjęciach osób, co jest odnotowane w komentarzach i uwagach obok poszczególnych portretów.

Równolegle z wystawami jest opracowywana wersja wydawnicza. Powstaną trzy albumy, jeden już jest dostępny i można go obejrzeć na wystawie. „Piotr Jaxa, jak każdy operator, ma umiejętność obserwacji, oprócz tego, że opowiada kadrem, potrafi to również wyrazić słowem. Nie są to wyrafinowane historie, ale cechuje je duża prostota i ukryty humor” jak powiedział na otwarciu redaktor tych albumów Piotr Radecki.

Zbiór tych fotografii powstający od dłuższego czasu (niektóre portretowane osoby już odeszły) jest swego rodzaju uznaniem dla ich twórczości i dokonań. Piotr Jaxa wyznaje: „Oto mój hołd dla artystów kina, autorów zdjęć i, obok reżysera, głównych realizatorów filmu. Komponują obraz, dobierają oświetlenie, decydują o ruchu kamery. Operatorzy – bez nich nie byłoby kina, przecież kino to obraz. A operatorzy to Cinematographers….”

Marek Grygiel

….

26 maja 2025 o godz. 19:00 w Kinie Pałacowym Centrum Kultury „Zamek” w Poznaniu odbędzie się premiera filmu we współpracy polsko-amerykańskiej „Bez/Lilac”, którego współreżyserem (wraz z Mikołajem Jazdoniem i Markiem Kazimierczakiem) i operatorem jest Piotr Jaxa. Tego samego dnia, o godz. 13.00, nastąpi w murach Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu otwarcie wystawy zdjęć Piotr Jaxa. pt. "Cinematographers”.

Zobacz też:

Piotr Jaxa - profil w Wikipedia

Spis treści