Marek Grygiel

Pielgrzymka japońskiego artysty
do polskich wizerunków Madonny


Okładka Albumu "101 Madonnas" (front Matka Boska Jasnogórska, tył: Matka Boska Ostrobramska) Autor Takuya Tsukahara.

"Może jestem pielgrzymem. Jestem też fotografem. Twórczym fotografem. Prezentowałem swoje fotografie w Polsce wiele razy. Ale to jest fotografia szczególna, obiektywna. Głównie z mojego punktu widzenia. Fotografia socjologiczna. Pracowałem nad nią długo. Same prace przygotowawczetrwały 13 lat. Ale to nie jest tylko o Madonnach. To jest przesłanie pokoju - to jest przeciw wojnie. Wiek XX to wiek wojen : wojna rosyjsko-japońska z początku wieku, potem I i II Wojny Światowe, Korea, Wietnam, Kambodża, Bośnia, Ruanda....

Madonny mają szersze znaczenie - Madonna - matka - ziemia. Na ziemi żyją zwierzęta, rośliny... Nasza kultura to również uprawianie ziemi, wcześniej, przed erą industrialną...Japonia, Korea, kraje azjatyckie to były kraje rolnicze - ludność krajów rolniczych dobrze rozumie symbol madonny, znak życia. My, ludzie wschodu, wyznający rodzaj buddyzmu mamy takie same madonny. Więc wszędzie jest podobnie... może ma to trochę inną postać, ale znaczy to samo. Ma ten sam sens. Symbol życia i pokoju."


	TAKUYA TSUKAHARA, fotograf, jedyny zagraniczny honorowy czlonek ZPAF. Fot. Marek Grygiel

Tak zaczyna opowieść o swojej wspaniałej książce - albumie fotograficznym Takuya Tsukahara, japoński fotograf.

Ta książka, która ukazała się w końcu lutego, jest rewelacją na miarę światową. Takuya Tsukahara zawarł w niej fotografie 101 świętych obrazów, jakie znajdują się w polskich muzeach, kościołach i klasztorach - każdy obraz ma jednostronicowa barwną reprodukcję z dokładnym opisem, na który składają się informacje (w językach japońskim i angielskim) o tytule, dacie i miejscu powstania, wymiarach, technice wykonania, miejscu przechowywania a także dacie wykonania fotografii danego obiektu przez Tsukaharę. Tylko jeden obraz znajduje się poza obszarem Polski - jest to Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie, tak mocno związany z polską historią i kulturą. Jest to ostatnia fotografia w albumie. Pierwsza - to Czarna Madonna z Jasnej Góry w Częstochowie. Pomiędzy nimi album wypełnia 99 madonn mniej i bardziej znanych, znajdujących się w zbiorach muzealnych Warszawy, Opola, Sandomierza, Katowic, Wrocławia, Tarnowa, Sanoka, Krakowa, Nowego Sącza, Przemyśla, Lublina i Gdańska. Oprócz obrazów Takuya Tsukahara fotografował także rzeźby - wśród nich te najstarsze zachowane do dzisiaj z II połowy XIV wieku.

Oprócz opisów technicznych przy każdym obiekcie jest też nota historyczna - czytelnik mniej obeznany z polską historią może dowiedzieć się wielu ciekawych faktów nie tylko z dziedziny sztuki, ale również polityki (jest data chrztu Polski w 966 roku, wymieniani są królowie, nazwy krain historycznych), stosunków jakie panowały w średniowiecznej Europie (np. przy okazji zdjęć madonn śląskich z Opola i Wrocławia). Zbiór "101 Madonn" wykazuje także ową wielokulturowość i ukazuje wpływy ze wschodu (np. ikony pochodzenia bizantyńskiego, wpływy religii prawosławnej, zwłaszcza na wschodnich terenach Rzeczypospolitej) ale i także silne wpływy okcydentalne (jedna z madonn została namalowana przez niemieckiego renesansowego malarza Cranacha). Najnowsza tragiczna historia znajduje swoje odbicie w wizerunkach madonn Katyńskiej (drzeworyt Anny Danuty Staszyńskiej wykonany po 1943 roku) i Madonny Partyzantów z 1944 roku autorstwa Wincentego Rednarskiego. Są również w albumie Madonny artystów doby współczesnej np. kubistyczna Madonna z 1950 roku namalowana przez Konrada Winklera, czy piękna modernistyczna madonna z 1917 roku znanego polskiego impresjonisty Kazimierza Sichulskiego.


"101 Madonnas" Takuya Tsukahara - Madonna placing her cheek against the Child's 17th c., eleusa type, tempera on wood, 86 x 68 cm. History Museum of Sanok, 13 Nov. 1989 p. 34		"101 Madonnas" Takuya Tsukahara Madonna holding the Child with a pomegranate, wood sculpture, H-124 cm, National Museum of Wroclaw, 26 Mar. 1991

Wybór, jakiego dokonał Tsukahara, jest bardzo osobisty. Nie ma w tym albumie żadnej hierachii czy chronologii. Ogląda się go jednak bez znużenia - obiekty są bardzo zróżnicowane i mówią o bogactwie treści religijnej oraz wartościach kulturowych, jakie w sobie zawierają. Wieloletnia, z pasją ale i z niezwykłą cierpliwością praca jaką wykonał Tsukuhara nie ma precedensu zarówno w polskiej fotografii, jak i w polskim edytorstwie. Album jest wydrukowany niezwykle starannie, jakość reprodukcji jest tym, co jest absolutnie najwyższe jakościowo w dziedzinie druku wielobarwnego na świecie. To, że zdarzają się drobne wpadki korektorskie (głównie w nazwach polskich), nie podważa doskonałego opracowania redaktorskiego całego Albumu.

Wykonanie wielu zdjęć nie było łatwe - uzyskanie zgody na fotografowanie obrazu Madonny Jasnogórskiej czy Ostrobramskiej wymagało wielotygodniowych starań i zabiegów. Tsukahara opierał się na pomocy wielu przyjaciół, którzy ani przez chwilę nie wątpili w jego szlachetne intencje. Opis przygotowań a także opowieść o szczególnych relacjach i początkach fascynacji Polską (bo tak trzeba to nazwać) japońskiego fotografa zawarte są w jego blisko czterdziestostronicowym odautorskim postscriptum pt. "My pilgrimage for Mary". Tę część albumu czyta się jak dobrą powieść sensacyjną: wspomnienia z dzieciństwa i wojennej ewakuacji po nalotach amerykańskich na Tokio, odzyskiwanie własnej tożsamości przez Japończyków w latach 60-tych i wpływu, jaki na to zjawisko wywarły Olimpiada w Tokio w 1964 roku i wystawa Expo w Osace w 1970. Pobyt autora w Paryżu i pierwsza wizyta w Polsce w 1972 roku. Zaskoczenie, gdy na lotnisku w Warszawie od razu spotkał go zakaz fotografowania i szpaler uzbrojonych w kałasznikowy żołnierzy.

Ale takie ostre zderzenie z PRL-owską rzeczywistością zmieniło się na tyle by spowodować aż 50 wizyt Takuyi w naszym kraju! Gdy odbywam z nim rozmowę na temat Albumu "101 Madonn", Takuya odwiedza Polskę po raz 51 ! W międzyczasie miał tutaj kilka wystaw: w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Częstochowie, Łodzi. Dwadzieścia lat temu przyznano mu jako jedynemu cudzoziemcowi honorowe członkostwo Związku Polskich Artystów Fotografików. Jest nieustannym ambasadorem polskiej sztuki i kultury w Europie Zachodniej i w Japonii. Ambasadorem, który wykonał najwspanialszą pracę - z ogromnym poświęceniem i osobistym zaangażowaniem promował i promuje polską kulturę, a w szczególności fotografię. W latach 80. we współpracy z Małą Galerią w Warszawie opublikował w Japonii serię artykułów o polskiej fotografii awangardowej, od lat przyjaźni się z nestorem polskiej sztuki fotograficznej Zbigniewem Dłubakiem, organizował dwukrotnie wystawy autorskie znanego fotografa i swego przyjaciela Wojciecha Prażmowskiego w Striped House Museum w Tokio Od lat pozostaje z nim w bardzo bliskich relacjach. To Wojciech Prażmowski w znacznym stopniu przyczynił się do tego, że wiedza Tsukuhary o Polsce jest tak szeroka.

"Nie interesuje mnie najbardziej historyczne tło powstawania madonn. Dla mnie najważniejsze jest znaczenie, jakie każda z nich w sobie zawiera.... Gdy przybyliśmy z Wojtkiem (Prażmowskim) do Wilna, zauważyłem że Matka Boska Ostrobramska nie ma dzieciątka - to jest symboliczne, bo dzieciątko uosabia przyszłość - więc ostatnia madonna w albumie jest madonną nieprzypadkową - symbolizuje brak przyszłości, albo jej wielką niewiadomą... Mater Misericordia - Matka Miłosierdzia - znak XX wieku. Ludzie powinni o tym pomyśleć, pomyśleć o pokoju.... Takie jest przesłanie mojej książki."

Marek Grygiel

"101 MADONNAS The Pilgrimage to Icons in Poland by Takuya Tsukuhara" Masanori Fujkuda, Tokyo, 1999.

W tekście wykorzystano fragmenty rozmowy odbytej z Takuya Tsukaharą dnia 8 kwietnia 1999 roku w Hotelu Europejskim w Warszawie. Album ukazał się miesiąc wcześniej, 7 kwietnia. Autor przybył do Polski, by kilka pierwszych egzemplarzy podarować osobom, które przyczyniły się bezpośrednio do powstania tej publikacji : m.in. Ojcu Janowi Golonce z Jasnej Góry, Prof. Julianowi Chrościckiemu z Krakowa, Wojciechowi Prażmowskiemu.

3 maja br. w Ambasadzie Polskiej w Tokio w obecności ambasadora RP i licznie zgromadzonych gości nastąpiła uroczysta promocja albumu "101 Madonn" Takuyi Tsukahary.


Takuya Tsukahara "101 Madonnas" Madonna nursing the Child - Kazimierz Sichulski, 1917 oil on wood, 70,7 x 58,8 cm, private collection, Czestochowa, 6 Apr. 1990		Takuya Tsukahara "101 Madonnas" Cubistic Madonna, Konrad Winkler, 1950, paper, caryon, 35 x 23 cm, Lublin Castle Museum, 19 Nov. 1991

Spis treści

Pielgrzymka japońskiego artysty do polskich wizerunków Madonny

Pielgrzymka japońskiego artysty
do polskich wizerunków Madonny