Czeska fotografia XX wieku

Karel Ludwig, Untitled, 1940, z albumu "Czech Photography of the 20th Century"

Daniela Mrázková
Příběh fotografie
Mladá fronta, Prague, 1985
09/18 23-059-86

Jindřich Štreit
Fotografie, Photographs 1965-2005
Kant, Prague 2006
ISBN 80-86970-05-1

Vladimír Birgus and Jan Mlčoch
Czech Photography of the 20th Century
Wydawnictwo KANT, Prague 2009
ISBN - (English edition): 978-80-7437-027-4 (KANT)
ISBN - (Czech edition): 978-80-7437-026-7 (KANT)
okładka: Jaromir Funke, After the Carnival, 1924
Private collection, Prague

Z ogromnym podziwem i nieukrywaną zazdrością można obserwować sukcesy czeskich krytyków i historyków sztuki, którzy od wielu już lat regularnie wydają kolejne opracowania dotyczące historii fotografii.

Nie trudno pamiętać słynne opracowanie Danieli Mrazkovej z 1985 roku, „Pribeh fotografie” bardzo popularne w Polsce, gdzie w formie przystępnej antologii dotyczącej poszczególnych uznanych twórców fotografii mogliśmy oglądać na przyzwoitym poziomie wydrukowane na offsecie zdjęcia całej plejady sław (Kertesza, Brassaia, Avedona, Capy, Bressona itd.).

Ten album był wtedy, w połowie lat 80., bardzo podręczną pomocą w ogarnięciu fotografii w wymiarze światowym, szczególnie że posiadał porządną bibliografię, dobrze i szczegółowo opracowane biogramy, indeksy. Takiej książki na polskim rynku wtedy oczywiście nie było.

W ostatnich latach ilość bardzo wartościowych opracowań znacznie wzrosła. O niektórych wspominaliśmy, ale o wielu jeszcze innych powinniśmy napisać.

Jak choćby o pięknie wydanej w 2006 roku monografii wybitnego czeskiego fotografa i pedagoga, Jindricha Streita, która towarzyszyła jego wielkiej retrospektywnej wystawie w Galerii Narodowej w Bratysławie podczas jednego z kolejnych Miesięcy Fotografii.

Jesienią ubiegłego roku, podczas Paris Photo miała premierę kolejna wspaniała publikacja zasłużonego dla historii fotografii czeskiej wydawnictwa KANT: Czech Photography of the 20th Century.

Projekt ten zyskał poparcie Heleny Koenigsmarkovej, dyrektor Muzeum Sztuk Dekoracyjnych w Pradze, które ma najbogatsze zbiory fotograficzne w kraju (23 tys. zdjęć i 24 tys. negatywów).

Wydanie albumu poprzedziły wystawy, największa z nich „ Tschechische Fotografie des 20 Jahrhunderts” odbyła się w Bonn w Niemczech, zrealizowano również 30 minutowy film prezentowany w telewizjach krajów niemieckojęzycznych i w Czechach.

Książka podzielona jest na okresy, od fotografii sięgającej jeszcze XIX wieku (pierwszy amatorski klub fotograficzny powstał w Pradze już w 1989 roku) przez lata sprzed I wojny światowej (Art. Nouveau, piktorializm) po lata międzywojenne ( surrealizm, modernizm) poprzez fotografię mody, fotodziennikarstwo (photojournalism), socrealizm i fotografię humanistyczną aż po subiektywizm, fotografię inscenizowaną, konceptualną, minimalistyczną, odnoszącą się do sztuki Body Language czy Land Artu. Ostatni okres nazwany jest New Era – ale dotyczy czasów najnowszych, które określić by można postmodernizmem.

Takie ułożenie książki gwarantuje łatwą orientację, chociaż zdaniem autorów, brak miejsca nie pozwolił na szersze przedstawienie wielu wątków. Z tego powodu nie omówiono np. fotografii naukowej, która pewnie warta byłaby osobnego rozdziału. Niemniej w niczym to nie umniejsza wartości tego wybitnego 400 stronicowego dzieła.

Oprócz walorów ściśle merytorycznych, ogromu faktów, dat, nazwisk, przykładów, warto podkreślić prostotę, funkcjonalność i przejrzystość układu graficznego. Książka jest ułożona bardzo trafnie logistycznie, zachowując formę tradycyjną, zawiera znakomicie wydrukowane reprodukcje, a przy końcu pieczołowicie opracowane cztery ważne rozdziały: spis fotografów, których prace zamieszczone są w albumie, znakomite kalendarium wydarzeń, bogatą bibliografię i bardzo ułatwiający odszukiwanie poszczególnych nazwisk indeks.

W czasie promocyjnego spotkania 20 listopada ub. roku w Instytucie czeskim w Paryżu Vladimír Birgus podkreślał zasługi wielu innych kuratorów, historyków sztuki, krytyków, którzy od dawna zajmowali się promocją czeskiej (wcześniej czechosłowackiej) fotografii.

Do nich należy członkini dysydenckiej grupy Karta 77 Anna Farova, która już pod koniec lat 50 zaczęła pisać i wydawać książki o tak wybitnych fotografach jak Dritikol, Sudek. Innym znanym i z oddaniem pracującym w Morawskim Muzeum w Brnie krytykiem jest Antonin Dufek, który w swoim opracowaniu o sztuce czeskiej „Dejiny ceskeho vytvarnego umeni” starał się nakreślić również całościową historię rozwoju czeskiej fotografii.

Są trzy, nie największe ale bardzo mocne fotograficznie kraje w Europie: Czechy, Litwa i Finlandia. I właśnie w tych krajach wydawane są najpiękniejsze i najwartościowsze książki o fotografii. „Czech Photography of the 20th Century” należy to takich znakomitych i cennych publikacji. Może kiedyś doczekamy się podobnych w Polsce.

Marek Grygiel

W FOTOTAPECIE poprzednio m.in.

Jindřich Štyrský (1899-1942), z albumu "Czech Photography of the 20th Century"

Spis treści