Andrzej Jórczak
Patrząc na Alfa Ursae / Looking at Alfa Ursae
Fundacja ARTon
ul. Mińska 25, 03-808 Warszawa
15.06. – 6.09.2014

Cząsteczka kurzu - Coś więcej niż sztuka

Czas biegnie szybko. Toteż bardzo ciekawym wydaje się odczytywanie po swojemu twórczości artystów z poprzednich pokoleń przez ludzi młodych, którzy od niedawna wchodzą w obszar historii sztuki. Po bardzo ciekawym przypomnieniu dokonań Zdzisława Jurkiewicza Fundacja ARTon przedstawia kolejną prezentację dokonań ważnego, ale cały czas niedowartościowanego i w sumie nieznanego szerzej artysty – Andrzeja Jórczaka.

Andrzej Jórczak, marzec 1980 r.

Nie ma potrzeby tutaj przypominać, że to Andrzej Jórczak będąc odpowiedzialnym za program Małej Galerii w pierwszych 3-4 latach jej istnienia nadał jej niepowtarzalny charakter warsztatu poszukiwań, eksperymentu, nowego spojrzenia na fotografię umieszczając ją w bardzo wówczas silnym ruchu sztuki pojęciowej, opartej na koncepcjach minimalistycznych i redukcyjnych.

Założenia te realizował również w swych własnych poszukiwaniach. Próbę ich rekonstrukcji przypomina Jagna Lewandowska, kuratorka wystawy, która zaznacza, że „chciałaby dotrzeć do źródła, nie naruszyć go… nie zanieczyścić niewprawnym współczesnym spojrzeniem (..) zdając sobie sprawę z fragmentaryczności zarysowanego obrazu”.

Mimo wspomnianej fragmentaryczności, mamy na wystawie wszystkie ważniejsze dzieła Jórczaka: zrekonstruowaną pieczołowicie pracę w formie okrągłego owalu pt. Rotacje z 1972 roku, serię zdjęć z cyklu „Przedświt”, która jest – jak się wydaje – pracą kanoniczną autora, tak bardzo związaną z jego poszukiwaniami w sferze astronomii i filozofii. Nie zabrakło również ostatniej serii pt. „Zenit” z 1980 roku, prezentowanej we wrocławskiej Galerii Foto-Medium-Art. A tytułowa „Cząsteczka kurzu” to „Alpha Ursae Majoris" z 1974 roku, która niejako symbolicznie przypomina szczegółowe dociekania autora na temat Wszechświata.

Andrzej Jórczak wyznaczał sztuce miejsce autonomiczne, niezależne, w ciągłym ruchu i w obszarze stałych poszukiwań, nie bez społecznego sensu. Odnosiło się to również do Malej Galerii, którą kierował. Zawarł to w prostych słowach w krótkim liście do jednego z przyjaciół:

Wystawa w Fundacji ARTon pokazuje go od bardziej jeszcze intymnej strony jako twórcę wrażliwego, ale jednocześnie bezkompromisowo skoncentrowanego na istotnych wartościach w sztuce. Interesowała go teoria sztuki, był otwarty na eksperyment „sprzeciwiał się spłaszczeniu fotografii, jej estetyzacji, podjął szereg eksperymentów zgłębiających semantyczne właściwości medium”. – jak dodaje w katalogu kuratorka wystawy.

Wystawa Andrzeja Jórczaka, pierwsza indywidualna od wielu lat, mająca charakter ogarnięcia całego dorobku jest bardzo ważnym przedsięwzięciem nie tylko artystycznym, ale również historycznym, mającym duże znaczenie do przypomnienia i utrwalenia jego dorobku nie tylko w polskiej fotografii ale i w polskiej sztuce ostatnich dekad.

Marek Grygiel

Zobacz też:

• Fundacja ArtOn - wystawa A. Jórczaka

W FOTOTAPECIE poprzednio m.in.:

• Wystawa z okazji 20. rocznicy śmierci Andrzeja Jórczaka, Mała Galeria ZPAF-CSW, listopad 2001 r.

Biogram z katalogu wystawy

Katalog-składanka wystawy w Fundacji ARTon

ANDRZEJ JÓRCZAK (ur. 1944 w Warszawie, zm. 1981 pod Paryżem) artysta, fotograf, kurator, z wykształcenia astronom. Studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Warszawskiego gdzie uzyskał dyplom magistra astronomii. W 1967 roku podjął pracę jako nauczyciel fizyki w XXXIV L.O. w Warszawie, do dziś przez ówczesnych uczniów pamiętany jest jako niezwykle charyzmatyczny pedagog. Tam też poznał Krzysztofa Wojciechowskiego, który był wykładowcą w tej samej szkole i dzielił z nim fotograficzną pasję. W latach 1969-1972 Jórczak należał do Warszawskiego Towarzystwa Fotograficznego. Od 1973 roku związany był z grupą twórczą Remont, działającą na terenie Galerii Remont przy Klubie Politechniki Warszawskiej. Na początku artystycznej drogi, duży wpływ wywarły na twórcę poglądy na sztukę Zbigniewa Dłubaka, który jako mentor i przyjaciel wprowadził go (wraz z Henrykiem Gajewskim i Krzysztofem Wojciechowskim) do Związku Polskich Artystów Fotografików w 1975 roku. W tym samym czasie Jórczak zafascynował się teorią sztuki kontekstualnej Jana Świdzińskiego, czemu dał wyraz w ówczesnych fotograficznych i filozoficznych poszukiwaniach. Sprzeciwiając się spłaszczaniu fotografii, jej estetyzacji, podjął szereg eksperymentów zgłębiających semantyczne właściwości medium. Badał również zagadnienia fizyki współczesnej i astronomii, w swoich działaniach łącząc wiedzę nabytą podczas studiów ze znajomością warsztatu fotograficznego. Obie ścieżki okazały się przydatne w epistemologicznych spekulacjach wnikliwego autora.

W 1977 Jórczak został dyrektorem artystycznym Małej Galerii na Placu Zamkowym w Warszawie, powstałej z inicjatywy Dłubaka. Autorski program Małej Galerii, pod kierownictwem Jórczaka, wyróżniał się szeroko pojętą i wielokrotnie przytaczaną w tym kontekście „otwartością” oraz eksperymentalnym ukierunkowaniem. Silnie nacechowany był jego prywatnymi zainteresowaniami, skoncentrowanymi wokół sztuki konceptualnej i minimal-artu. „Roboczy” i „dyskusyjny” charakter działalności galerii nakreślony został przez Jórczaka w referacie pt. „Program i formy działalności Małej Galerii PSP-ZPAF” (1979). W inauguracyjnym okresie istnienia Małej Galerii, swoje prace prezentowali tam m. in. Janusz Bąkowski, Jadwiga Przybylak, Zbigniew Dłubak, Jerzy Olek, Zdzisław Jurkiewicz, Józef Robakowski, Andrzej Lachowicz, Natalia LL, Jolanta Marcolla, Andrzej Różycki czy Paweł Kwiek. Częstym monograficznym wystawom niemal zawsze towarzyszyły dwujęzyczne katalogi stanowiące niezależną względem ekspozycji całość. W galerii odbywały się również liczne dyskusje, projekcje filmowe i happeningi. Andrzej Jórczak, stale poszukujący nowych obszarów tematycznych i rozwiązań formalnych, zarówno na polu swojej twórczości jak i w działalności teoretycznej oraz kuratorskiej, z czasem słusznie zdiagnozował przewartościowanie i zamknięcie awangardowych formuł, wyczerpanie idei (post)konceptualizmu. Apel o przekraczanie kolejnych, medialnych i środowiskowych ograniczeń zawarł w przełomowym tekście „Dlaczego nie” (1981), zawartym w katalogu towarzyszącym wystawie Jana Dobkowskiego w Małej Galerii.

W 1981 roku ze względu na okoliczności zdrowotne i materialne, Jórczak wraz z rodziną zdecydowali się na czasową emigrację do Francji. Myśląc o powrocie, Jórczak pozostawił wytyczne dotyczące działania galerii na kilka miesięcy w przód. Po ich upływie jednak zapadła decyzja o pozostaniu za granicą. Andrzej Jórczak zmarł tragicznie w Luzarches pod Paryżem w 1981 roku. Przyjaciele zapamiętali go jako osobę skupioną i poważną, w osobliwy sposób nieprzystającą do otaczających okoliczności, obdarzoną „zmysłem metafizycznym” (Tomasz Tuszko), samotnego, „cudownego meteora” (Jerzy Busza). Po śmierci Jórczaka zorganizowano dwie wystawy upamiętniające jego twórczość i działalność organizatorską: „Andrzej Jórczak – 1944-1981”, Mała Galeria (1982) oraz „Kilka prac dla Andrzeja”, Mała Galeria (1985) – hołd złożony artyście przez czwórkę przyjaciół.

Andrzej Jórczak wziął udział w kilkunastu wystawach indywidualnych i zbiorowych, m.in.:

1973: Otwieranie okna, Galeria Remont, Warszawa 1976: Contextual Art, Galerie St. Pietri, Lund, Szwecja
1977: Stany graniczne fotografii, Katowice
1977: Fotografia medium sztuki, Wrocław
1977: Międzynarodowa Konferencja „Sztuka jako działanie w kontekście rzeczywistości“, Galeria Remont, Warszawa
1978: Prześwit, Galeria Znak, Białystok 1979: Prześwit, Mała Galeria ZPAF-CSW , Warszawa
1979: Cierń i biel, Foto-Medium-Art (Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu), Wrocław
1979: Od zera do nieskończoności, od nieskończoności do zera, Foto-Medium-Art (Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu), Wrocław
1979-80: Fotografia polska 1839-1979, Center of Photography, Nowy Jork i Museum of Contemporary Art, Chicago
1980: Fotografia polska 1839-1979, Zachęta, Warszawa i Muzeum Sztuki, Łódź
1980: Andrzej Jórczak: Zenit idea, Foto-Medium-Art (Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu), Wrocław

W latach późniejszych prace Andrzeja Jórczaka pokazywano m.in. na następujących wystawach:

1986: Polská fotografie 1955-1984, Uměleckoprůmyslové muzeum v Praze, Praga, Czechosłowacja
2010: Konceptualizm. Medium fotograficzne, Muzeum Miasta Łodzi
2011: Konzept Fotografie aus Polen, Berlin Freies Museum, Berlin
2011: Polska Fotografia Konceptualna, Miejski Ośrodek Sztuki – Galeria Sztuki Najnowszej i Galeria BWA, Gorzów Wielkopolski
2012: FOTOGRAFIA. Fragment kolekcji, Centrum Sztuki Wspólczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa,
2012 Ciało – Fragment Kolekcji – MCK Elektrownia, Radom.

Spis treści

Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.