Żydowski Instytut Historyczny
Warszawa, Tłomackie 3/5
3.11.2016 – 29.01.2017.

Rolke – Lekcja pamięci

Miałem sen. Byłem w małym miasteczku na Podlasiu, poza porą roku, bez pory dnia. Wokół rynku niepozorne domy, jednopiętrowe, w nich jakieś sklepy z szyldami, napisami. Na rynku drzewa, alejka, kilka ławek. Obok tablica z kamienia, a może z metalu. Litery tworzą napis : „W tym mieście w lecie 1941 roku zginęli Żydzi z rąk miejscowych mieszkańców”, tekst jest powtórzony obok w języku hebrajskim, i dalej czytam listę kilkudziesięciu osób. Tablica jest w dobrym stanie, leży na niej kilka kwiatów, nieco przywiędłych, jakieś wypalone znicze, trochę kamyków, jak na żydowskim cmentarzu. Odczuwam powiew wiatru, słyszę jakieś głosy, i budzę się w szarości wczesnego poranka.

Tadeusz Rolke

Pamięci nie można się nauczyć. Pamięć można próbować przywołać i ją zatrzymać.
Czy można fotografować coś co wydarzyło się ponad 70 lat temu? Wydaje się to niemożliwe.
Podjęcie takiej próby w miejscach, gdzie to się stało, jest zamierzeniem na granicy realności i fikcji. Ale właśnie te miejsca utrwalone w jakimś niewielkim rzeczywistym fragmencie mocą wyboru danego kadru dają twórcy możliwość przybliżenia się choćby w sposób symboliczny do tych tragicznych wydarzeń z czasów II wojny światowej. Wszystko to rozegrało się na terenach północnego Mazowsza i Podlasia i dotyczyło miejscowej ludności.

Sztuka ma siłę przekazywania tej pamięci nawet jeśli jest ona okrutna. Fotografia daje artyście w takim przypadku możliwość użycia najprostszych środków, które stają się mocnym i wyrazistym elementem jego kreacji. Nie wszystko jest możliwe do zapamiętania, ale uczenie się tego, by nie zapomnieć, może stanowić o istocie podjęcia tego artystycznego zamierzenia, nie będącego bolesną prowokacją, a raczej przypomnieniem na przyszłość.

16 fotografii wykonanych współcześnie przez Tadeusza Rolke to rodzaj artystycznej lekcji pamiętania o czymś, co wydarzyło się naprawdę.

Marek Grygiel
20.09.2016.