Galeria "Apteka Sztuki"
Warszawa, Al. Wyzwolenia 3/5
29 kwietnia - 26 maja 2024

Piasek i skała – pustynia Katarzyny Januszko

Katarzyna Januszko wybrała pustynię jako miejsce dla swoich artystycznych projektów nie przez przypadek. Kontynuacja tych projektów narodziła się równolegle z wybuchem ogólnoświatowej pandemii, która wstrzymała życie na prawie dwa lata. Potrzeba przekazania odczucia pustynnego krajobrazu splotła się ściśle z próbą odnalezienia  i uporządkowania swoich odczuć względem przemijającego czasu, a także zdefiniowania raz jeszcze swojego miejsca w świecie.

Wszystkie prace: Katarzyna Januszko, z cyklu *Piasek i skała*

Pustynia stała się miejscem inspiracji, ponieważ jest to krajobraz w którym autorka spędza sporo czasu. Regularne pobyty w swoim domu na półwyspie Synaj, miejscu symbolicznym i biblijnym, ze słynnym klasztorem Św. Katarzyny usytuowanym na wzgórzu, pod którym miał znajdować się krzew gorejący, nasuwają refleksje związane  z przemijalnością i ułudą materialną naszej ziemskiej egzystencji.

Pustynia zawiera w sobie element medytacji najczęściej wywołanej pokonywaniem bezkresnych przestrzeni. Ma też nasuwające się skojarzenia z upływającym czasem, jak ziarenka piasku rozwiewane pustynnymi wiatrami ciągnącymi od morza. Pustynia wiąże się również z przemieszczaniem, o czym świadczą i świadczyli przez wieki swoim nomadycznym trybem życia Beduini.

Z kontynentem afrykańskim Katarzyna Januszko obcowała bardzo często, spędzając dłuższe okresy życia u swoich rodziców, którzy w Afryce mieszkali i pracowali przez wiele lat. To, że jej obecny dom na Synaju, w którym często przebywa jest zarazem blisko Europy (wychowała się w Wielkiej Brytanii) pozwala jej zachować kontakt i poczucie obcowania z inną kulturą.

Elementem stałym tego pustynnego krajobrazu są karawany, w których ludziom od zawsze towarzyszyły wielbłądy, przystosowane jak mało które zwierzęta do ekstremalnych warunków przetrwania. To właśnie wielbłądy, na poły magiczne zwierzęta zafascynowały autorkę tego projektu. Nie bez powodu zatem w inscenizowanych pracach fotograficznych Katarzyny Januszko pojawiają się kości tych zwierząt, specjalnie mozolnie wypreparowane na tę okazję. Swoją bielą odcinają się ze skalistego podłoża. Pustynia bowiem w tym miejscu nie jest tylko rozległą równiną, jak to bywa gdzie indziej, ale ma wyniesienia i skały w różnych odcieniach i barwach.

Kości pełnią rolę ważnych, symbolicznych rekwizytów.

Zestawiane są z jej nagimi pełno postaciowymi portretami, a po sesji zdjęciowej zostają  w większości odwożone z powrotem na cmentarzysko i niejako „oddane” pustyni. Jest to zaplanowany i przemyślany rytuał będący nieodłączną częścią tego projektu. Kości pojawiają się tutaj nie bez powodu, ponieważ są nawiązaniem do dramatycznych okoliczności i traumy, jaką autorka przeżyła w wyniku poważnego wypadku samochodowego w przeszłości. Zestawienie tych zwierzęcych szczątków z kruchością ciała i bezmiarem przestrzeni kosmicznych krajobrazów pustyni kojarzyć się może  z elementami sztuki tzw. land artu. Jednocześnie kości są jednym z najtrwalszych elementów przeszłego życia, robi się na ich podstawie badania genetyczne dotyczące nawet czasów prehistorycznych. W jakiś sposób reprezentują niezniszczalną siłę, trudno je spalić, trudno je zetrzeć na proch, nie poddają się szybkiemu rozkładowi. Niosą więc ze sobą archetypiczną siłę przetrwania na przekór wszelkim przeciwnościom.

Pojawiają się nie tylko w serii zdjęć wykonanych na pustyni, ale zyskują również status specjalnie wyeksponowanych obiektów, co umożliwia ich wierne odtworzenie za pomocą drukarki trójwymiarowej.

Wernisaż wystawy *Piasek i skała* w galerii "Apteka Sztuki", fot. M. Grygiel

W tym miejscu warto zaznaczyć, że wszystkie fotografie są zrobione starym niemieckim aparatem Dacora I na filmie szeroko klatkowym. Część odbitek autorka własnoręcznie wykonała w ciemni, a większe formaty zostały wydrukowane na specjalnie wyszukanym  w Niemczech papierze dającym niepowtarzalny walor potęgujący archiwalny wydźwięk zdjęć.

Dodatkowym elementem wzbogacającym ten pustynno-ontologiczny projekt są mapy – oryginalne, niewielkich rozmiarów na podłożu jedwabnej materii. Dotyczą terenów pustynnych północnej Afryki i używane były przez wojska brytyjskie podczas II wojny światowej. Zachowane w bardzo dobrym stanie w rodzinnych zbiorach, stają się metaforycznym zapisem podróży do miejsc klimatem i szerokością geograficzną zbliżonych do przestrzeni, w jakich obecnie przebywa autorka.

Cały inwentarz użytych środków, jakimi posługuje się Katarzyna Januszko, sprowadza się do pojęcia przetrwania nawet w najtrudniejszych warunkach. Dokonane tradycyjnymi technikami zapisy fotograficzne na archiwalnych nośnikach, atrybuty symbolizujące trwałość, aspekty wytrzymałości w przedmiotach trudnych do zniszczenia, są wyrazem jej świadomego dążenia do zmierzenia się z podstawowym zagadnieniem przetrwania. Również wobec nieoczekiwanych zagrożeń, których nie oszczędza nam życie na tej coraz bardziej wyeksploatowanej i umęczonej ziemi.

Zestawienie swojego ciała z tak niezniszczalnymi elementami przeszłości, jak również  z pustynnym, surowym, trwającym od zawsze krajobrazem, umożliwia pogłębioną refleksję nad ulotną obecnością we wszechświecie.

Piasek, skała zostaną kiedy nas już nie będzie.

Marek Grygiel

Katarzyna Januszko w trakcie montażu wystawy w Galerii "Apteka Sztuki", 25.04.2024, fot. M. Grygiel

Wernisaż wystawy *Piasek i skała* w galerii "Apteka Sztuki", w środku autorka, Katarzyna Januszko, fot. M. Grygiel

Zobacz też:

W FOTOTAPECIE poprzednio m.in.:

Sand and rock will remain

Not by chance Katarzyna Januszko has chosen the desert as a place for her artistic project. Her involvement in this work ran parallel with the outbreak of the global pandemic, which put life on hold for almost two years. Defining ones place in the world and the idea of passage of time, are both closely intertwined and conveyed in her response to the desert landscape. The desert became a place of inspiration because the artist spends a lot of time in this particular landscape.

Regular stays at her home on the Sinai Peninsula, a place which is symbolic and biblical. The famous monastery of St. Catherine, situated on a mountain site - where the burning bush is believed to be located - brings forth reflections about the transience and material illusion of our earthly existence.

The desert is meditation, it requires constant effort in overcoming endless spaces. It also has associations with the passage of time; like grains of sand blown by desert winds which come from the sea. Throughout the centuries, the desert has also been connected with movement, testified and witnessed by the nomadic lifestyle of the Bedouins.

Although she grew up in Great Britain, Katarzyna Januszko has spent substantial periods of her life on the African continent. Long stretches of time with her parents, who lived and worked in Africa for many years. Her current winter home on Sinai allows her to maintain regular contact with this culture whilst being in relatively close vicinity to Europe.

A permanent element of the desert landscape are caravans, where camels have always accompanied people, animals which have adapted like no other to extreme survival condi-tions. Camels are magical animals that fascinate the artist. As the result, in the staged photographic works the bones of these animals appear. They were especially laboriously prepared for this occasion. Their whiteness stands out from the rocky ground.

The desert in this region is not merely a vast plain - as it is elsewhere - but has elevations and rocks in various shades and colours. The bones act as important, symbolic elements. They are juxtaposed with her nude full-length portraits and remain after the photo session mostly taken back to the burial ground and in this act, as it were, "given" back to the desert. It is a planned and well-thought-out ritual, that is an integral part of this project. Bones appear here for a reason, as they have a dramatic reference to the circumstances and trauma the author experienced as a result of a serious car accident. The juxtaposition of these animal remains with the fragility of the body and the immensity of the desert landscape's cosmic space, can be seen as part of so-called Land Art.

At the same time, bones are one of the most durable elements of past life, genetic research is carried out on their basis, even from prehistoric times. They somehow represent an indestructible force, hard to burn, difficult to grind, and resistant to decomposition. So they carry the archetypal strength of survival against all odds.

They not only appear in a series of photos taken in the desert, but also gain the status of especially displayed objects, enabled by using a 3D printer to faithfully reproduce them. It is worth noting here that all the photographs were taken with an old German Dacora camera, on a wide frame film. Some of the prints were made in a darkroom by the artist herself, and larger formats were printed on a specially chosen watercolour paper; consequently giving the work a unique value and enhancing the archival quality of the photos.

An additional element enriching this desert-ontological project are small, original maps printed on silk. They concern areas of the desert in North Africa and were used by British troops during World War II. Preserved in very good condition from her family collection, they become a metaphorical record of a journey to places in climate and latitude similar to the spaces in which the author currently resides.

The entire inventory of media used by Katarzyna Januszko emphasises the concept of survival under even the most difficult conditions. The work which is executed using traditional techniques; photographic records on archival media, symbolizes attributes of durability, the aspects of strength in objects that are difficult to destroy. A strong statement combined with a conscious effort to face the fundamental issue of survival.

In the face of unexpected threats, which life does not spare us in this increasingly difficult time, on a more and more exploited and tortured Earth. Juxtaposing the body with such indestructible elements from the past - with the desert's, raw, eternal landscape, allows for in-depth reflection over our fleeting presence in the universe.

Sand and rock will remain, when we are gone.

Marek Grygiel

Opening of Kasia Januszko's exhibition in Warsaw. Photo by M. Grygiel

Spis treści