Tak widzą. Panorama fotografii węgierskiej

Z okazji Roku Kultury Węgierskiej w Polsce w Muzeum Narodowym w Warszawie przedstawiono obszerną, składającą się z 350 prac ponad setki fotografów węgierskich wystawę, która nawiązuje do serii wystaw prezentowanych dawniej w ramach przedstawiania panoramy całościowej jakiegoś kraju. Tak działo się wcześniej, (por. np. wystawę sztuki austriackiaj XX wieku w Zachęcie w 2001 r.), ale odstąpiono od tego rytuału, gdy Polska weszła w skład Unii Europejskiej. Skoncentrowano się wówczas na wystawach bardziej programowych, tematycznych, których kluczem nie była narodowość. W przypadku fotografii węgierskiej, a ściślej tworzonej przez węgierskich autorów, nie sposób pominąć tego właśnie ściśle węgierskiego komponentu.

Węgierskie tłumaczenie opisu metody Daguerre'a ukazało się już w 1840 roku, a więc w rok po ogłoszeniu wynalazku fotografii, toteż już w czasach Monarchii Austriacko-Węgierskiej pojawiło się wielu wartościowych fotografów, którzy od razu wykorzystali dokumentalny potencjał tego medium, jak np. Balazs Orban, fotografujący w latach 60. XIX w. wizerunki zamieszkujących Siedmiogród Seklerów, czy w II połowie XIX wieku Mano Mai, twórca znakomitego atelier w centrum Budapesztu, które przetrwało do dzisiaj i jest zarazem muzeum prowadzącym naukową działalność w obszarze historii fotografii węgierskiej.

Wystawa w warszawskim Muzeum Narodowym podzielona jest na historyczne działy, gdzie prezentowani są najwybitniejsi twórcy. I tak n.p. okres piktorializmu to prace Józsefa Pécsi (1889-1956), którego twórczość momentami bardzo przypomina zdjęcia Benedykta Dorysa czy Fratiška Drtikola.

Pojawiają się przede wszystkim największe i najbardziej znane nazwiska, jak np. Robert Capa (1913-1954), legendarny współzałożyciel Agencji Magnum, z ikonicznymi już zdjęciami z inwazji wojsk sprzymierzonych w Normandii 6 czerwca 1944 roku – słynny cykl kilku fotografii cudem uratowanych przez zmarłego niedawno fotoedytora Johna G. Morrisa, kiedy w laboratorium w Londynie część negatywów pechowo uległa zniszczeniu. Jest kultowa fotografia „Śmierć hiszpańskiego republikanina” pod Kordobą, zdjęcie które wywołało dyskusję dotyczące jego autentyczności, ale które jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli wojny domowej w Hiszpanii.

Cała awangarda dwudziestowieczna i język nowoczesnej fotografii tworzony był przy współudziale artystów węgierskich. André Kertész (1894-1985), którego wspaniała wystawa odbyła się przed paru laty w Paryżu, (na wystawie w Warszawie pokazano m.in. piękne, bardzo wczesne zdjęcie z 1916 roku „Akordeonistę z Esztergom”), Lászlo Moholy-Nagy (1895-1984), Martin Munkácsi (1896-1963), Brassaï (1899-1984), Geörgy Kepes (1906-2001), to nazwiska, które mają zapewnione miejsce w historii sztuki.

Na pewno charakterystycznym rysem tej wystawy jest akcent położony na tych artystów, którzy wyjechali z Węgier i ich kariery realizowały się za granicą. Szczególnie po pierwszej wojnie światowej, wraz z rozwojem prasy ilustrowanej wielu fotografów węgierskich szukało szczęścia poza krajem. Dotyczyło to m.in. np. Roberta Capy (Endre Ernő Friedmann), ale i również Brassaïa (Gyula Halász), który - jak pamiętamy - dokumentował nocny Prayż lat 30, Kertésza, również w Paryżu a potem w Nowym Jorku, Evy Besnyő, Luciena Hervé (Lászlo Elkán), Imere Kinszki, Sylvii Plachy, Imre Fehér (Emeric Fehér).

Co ciekawe, przed nieomal dwudziestomma laty powstała znakomita wystawa, której towarzyszył starannie wydany album pt. „Made in Hungary” przygotowana pod kierunkiem wybitnego historyka fotografii Károly Kincsesa, w Muzeum Historii Fotografii w Kecskemet. Warto tutaj przytoczyć w przybliżeniu jedno zdanie z tej publikacji: narody, które posługują się językami wyizolowanymi mają szczególną zdolność komunikowania swojego przesłania za pomocą środków uniwersalnego przekazu, takich jak muzyka, obraz, lub taniec. Fotografia na pewno należy również do tego zestawu.

W panoramie węgierskiej fotografii nie powinno zabraknąć dokumentu – takie nazwiska, jak Sylvia Plachy, czy Lenke Szilágyi wnoszą indywidualne interpretacje wydarzeń czy rodzaj osobistego dokumentu. Dość obszernie prezentowany jest również dokument o charakterze fotografii prasowej i agencyjnej na fotografiach Tamasa Dezső, Zsolta Feketego, Zoltana Molnára.

Bardzo ciekawie przedstawia się dział współczesny, okres neoawangardy ( tu warto zaznaczyć o silnych związkach z polską sztuką – tacy artyści jak performer i akcjonista Tibor Hajas, czy całe pokolenie następców jak m.in. Janos Vetö, brali udział we wspólnych wystawach i często kontaktowali się z polskimi artystami np. kręgu Warsztatu Formy Filmowej).

Na wystawie widzimy też prace artystów średniego już pokolenia, którzy również wystawiani byli w Polsce np. w ramach wieloletniej współpracy pomiędzy Liget Galerią z Budapesztu a Małą Galerią w Warszawie. Na wystawie w Muzeum Narodowym jest fotografia Istvána Halasa zrobiona w Siedmiogrodzie pod znamiennym tytułem: „Moja jedyna po Andre Kertészu spuścizna” ¹. Są również prace Gábora Kerekesa (1945-2014), który miał indywidualną wystawę w latach 80 ² w Małej Galerii, a także mocna fotografia Zsuzsi Ujj, artystki wszechstronnej, poetki i piosenkarki, która silnie akcentuje swoje feministyczne zainteresowania. Jej prace właśnie z tego cyklu prezentowane były w ramach wystawy pt. FOTOANARCHIV w Centrum Sztuki Współczesnej jeszcze w 1990 roku (druga wersja rok później w Szombathely na Węgrzech) ³ podobnie jak fotografie innej zaangażowanej w alternatywne ruchy społeczne i feministyczne artystki Agnes Eperjesi.

Szkoda, że na wystawie w Warszawie zabrakło jakiejś choćby symbolicznej fotografii grupy Hejettes Szomlyazók. (Spragnieni Zastępcy), która odegrała w sztuce węgierskiej podobną rolę do naszej Łodzi Kaliskiej i których właśnie ogromna retrospektywa odbyła się w prestiżowym Muzeum Ludwiga w Budapeszcie ⁴.

Zapewne nie jest łatwo za pomocą ponad 350 zdjęć pokazać bogactwo i wartość fotografii węgierskiej, dlatego słowa uznania dla kuratorki Gabrielli Csizek, że podjęła się tego trudu.

Ta wystawa dowodzi tego, że język fotografii był i pozostanie elementem porozumienia, a także możliwością prezentowania świata. Węgrzy udowadniają to przez lata tworząc dzieła wykraczające daleko poza obszary ich własnej tożsamości i wewnętrznej geografii wzbogacające naszą historię o nieprzemijające wartości.

Marek Grygiel

 

1) István Halas będzie osobiście na otwarciu swojej wystawy podczas Interphoto 2017 w Białymstoku

2) Gábor Kerekes, Fotografie / Photographs, Mała Galeria ZPAF, Warszawa, wrzesień 1988

3) „FOTOANARCHIV” Nowa fotografia z Austrii i Węgier / A New photography from Austria and Hungary, kuratorzy: Tibor Várnagy i Marek Ggrygiel, Warszawa, Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski, 1990, „FOTOANARCHIV II.” Szombathelyi Képtár, 1991.

4) Sparse Alkali Flats (1987-1992). Exhibition of the group Substitute Thirsters

 

Zobacz też:

• Muzeum Narodowe w Warszawie: Tak widzą. Panorama fotografii węgierskiej

 



---

Spis treści

Copyright © 1997-2024 Marek Grygiel / Copyright for www edition © 1997-2024 Zeta-Media Inc.