Elektrownia Powiśle
Warszawa, ul. Dobra 42,
Galeria Powiśle, poziom +2
12 maja – 20 czerwca 2022

Tadeusz Rolke: KUNSzT
Artyści niemieccy lat 70. XX wieku

Gdy Tadeusz Rolke wyjechał na początku lat 70. do Niemiec i postanowił zamieszkać w Hamburgu, w miarę szybko wszedł w profesjonalny obieg działalności fotograficznej. Hamburg był wtedy prężnym ośrodkiem prasowym o dużym znaczeniu, toteż możliwości zawodowe dla profesjonalnego fotografa wydawały się dosyć szerokie. Rolke podjął współpracę z koncernami prasowymi takimi jak np. Gruner+Jahr, wydawcą m.in. wpływowego tygodnika „Stern”, fotografował dla „Spiegla”, „Geo” a także prasy codziennej. Nie zaniechał jednocześnie swoich zainteresowań obejmujących szerokie spektrum sztuki współczesnej, odwiedzał muzea, galerie, nawiązywał kontakty i przyjaźnie w środowisku artystycznym Hamburga.

Wernisaż w Galerii Powiśle, 11 maja 2022 r.

To spowodowało, że już u progu swego dziesięcioletniego pobytu w tym mieście otrzymał od rządowej agencji Inter Nationes propozycję wykonania serii portretów artystów tworzących w różnych ośrodkach, a niedługo potem podobną ofertę z wydziału kultury miasta Hamburga. W ten sposób w ciągu zaledwie kilkunastu miesięcy Tadeusz Rolke wykonał serię diapozytywów. Stanowią one unikalny i wyjątkowy zbiór nigdy dotąd publicznie niezaprezentowany, z którego znane są tylko pojedyncze portrety Josepha Beuysa i Gerharda Richtera, bowiem sława tych twórców daleko wykroczyła poza lokalne środowiska. A trzeba nadmienić, że sztuka lat 70. poprzez swoją różnorodność zaczęła wtedy nabierać nowych znaczeń i przekraczać ustalone schematy. Artyści zaczęli używać nowych środków, pojawiły się dotychczas niewykorzystywane w sztuce materiały dające możliwość tworzenia coraz to nowych form przestrzennych czy różnego rodzaju instalacji.

Tadeusz Rolke, wykonując portrety niemieckich twórców, wykorzystał to zjawisko. Jego bohaterowie są nie tylko portretowani w klasycznych pozach (choć i takie ujęcia też są w tym zbiorze), ale przedstawiani z reguły w taki sposób, by ich prace stanowiły równie ważny element dopełniający i wzbogacający poszczególne kadry. Poprzez bardzo umiejętne wykorzystanie fragmentów ich pracowni (większość zdjęć jest wykonana we wnętrzach), odpowiednio balansując światłem, Rolke uzyskuje wyraziste wizerunki ludzi, których pasją jest sztuka. Na fotografiach oprócz osób pojawiają się nie tylko obrazy, grafiki, ale różne przedmioty, formy przestrzenne, szkice i rysunki.

Są w tym zbiorze fotografie jeszcze mocniej przekraczające konwenans „portretu we wnętrzu”, kiedy Rolke wyprowadza artystów w plener i tworzy całkiem inną narrację, jak to się dzieje w przypadku artysty z Hamburga fruwającego nad ogromną piłką w bramce w czasie, gdy w Niemczech zaczną się futbolowe Mistrzostwa Świata. Kiedy indziej wpada na pomysł, by litograf i grafik Bruno Bruni, przykładnie siedzący w fotelu, szybko obracał laseczką i tym samym dynamizował swoją statyczną pozę. W innym przypadku Karl Heinz Engelin, którego działalność koncentrowała się wokół rzeźby z kamienia lub metalu w przestrzeni miejskiej, pozuje z narzuconą na ramiona ażurową formą, jakby dodawał sobie skrzydeł. Z kolei zamieszkały w Hamburgu brazylijski artysta Almir da Silva Mavignier utrwalony jest w procesie tworzenia obrazu, dokładnie w momencie, gdy nakłada olejne plamy na zgeometryzowane płótno. Heidi Meyer, młoda hamburska malarka pozuje z profilu i na tle otwartego okna swojej pracowni, gdzie z kolei szereg okien przeciwległego budynku tworzy ciekawą wieloznaczną perspektywę. Jest to celowy element kompozycji zastosowany przez fotografa podkreślający charakter pracy artystki i otoczenia, w jakim tworzy.

Artystka z kręgu Akademii Sztuk Piękinych w Hamburgu

Twarz autora iluzjonistycznych grafik Dietera Kressela pojawia się w lustrze stojącym przed jego obrazem, a Reinhard Vogt stoi w malarskim fartuchu przed swoim rozpikslowanym, wielokolorowym obrazem.

Te wszystkie elementy tła, które z tak dużą swobodą i wyczuciem wkomponowuje w swoje zdjęcia Tadeusz Rolke, portretując środowisko artystów są jego własną innowacją i ciekawym sposobem na swoiste zindywidualizowanie postaci. Dzięki temu otrzymujemy bogaty i wszechstronny zapis środowiska twórców uprawiających różne dziedziny sztuki, tworzących w różnych technikach i materiałach. Jest to również bardzo cenna i spójna rejestracja czasu, kiedy sztuka niemiecka stanowiła wszechstronne pole ujawniających się kierunków i tendencji.

Tadeusz Rolke, sam przecież studiujący w młodości historię sztuki, fotografując wcześniej i później polskie środowisko artystyczne, z właściwą sobie wrażliwością podjął się tej wartościowej rejestracji, w miejscu gdzie przyszło mu żyć i tworzyć przez jakiś czas. Przypomnienie, a właściwie odkrycie po wielu latach, tak wyodrębnionego zbioru fotografii wykonanych w diapozytywach, kolejny raz poświadcza o jego nieprzerwanym związku ze sztuką. Fotografia stała się tego związku trwałym i niepodważalnym elementem.

Marek Grygiel
Kurator wystawy

Tadeusz Rolke, fot: M. Grygiel

Tadeusz Rolke, urodzony w 1929 roku w Warszawie, gdzie mieszkał i pracował jako fotoreporter w latach 50. i 60. (pisma „Stolica”, „Polska”), fotograf mody, („Ty i Ja”), artysta fotograf, wykładowca (Warszawska Szkoła Fotografi i, Uniwersytet Warszawski), wydawca (współzałożyciel ediotion.fotoTapeta). Po Powstaniu Warszawskim wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Po wojnie studiował historię sztuki w Lublinie i Warszawie. Więziony w okresie stalinowskim. Po 1989 roku współpracował z „Gazetą Wyborczą”.

W latach 70. mieszkał w Hamburgu, fotografując tam m.in. dla „Sterna”, „Geo” i „Art.”, a także podczas festiwali teatralnych we Włoszech, Francji i Holandii. Odbył wiele podróży m.in. do ZSRR, Francji, Grecji, Włoch, Jugosławii, Izraela, na Słowację, Węgry, Litwę i Ukrainę. Jest autorem wielu wystaw i publikacji fotograficznych. Ostatnio ukazał się album „Tu byliśmy”, będący zapisem najważniejszego, realizowanego od blisko 30 lat cyklu poświęconego pamięci mniejszości żydowskiej. Jego prace znajdują się w wielu zbiorach publicznych i kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą. Fotografuje nieprzerwanie do dzisiaj.